Brave mond, adieu-siatz! Lo mot çai-sus es a la mòda e son contrari ne seriá “utopia” mas soi pas segur que siá lo bon vocable per titolar aquesta cronica e demandi vòstra indulgéncia se, per cas, m’engani; soi prèste a me cobrir de cendres e a far peniténcia per aver volgut “har deu letraherit”!

Semblariá que l’Istòria —amb una I majuscula—quequeja… Si vis pacem para bellum —Se vòs la patz, te cal preparar la guèrra— es una frasa que totes los qu’estudièron lo latin a las escòlas coneisson; èra l’escasença pels pus grands de mostrar que legissián de romans policièrs e donc sabián çò qu’èra un pistolet Parabellum!

Coma de costuma, aquesta introduccion a pas res a veire amb la cronica… encara que…

L’Òme es extraordinari ça que la. Sómia d’un mond sens violéncia e en patz —peace and love, disián los hippies— e se’n troba totjorn qualqu’un per organizar un massacre. L’utopia sembla a portada levat qu’un bota-fuòc es a portada tanben.

Après lo chaple de las doas guèrras mondialas del sègle passat e los títols dels mèdia de tota mena que proclamavan: “Jamai pus!” Los Òmes creèron d’organismes internacionals que lor taca èra de resòlvre los problèmas entre las nacions pel dialòg e pel compromés en luòc de practicar, coma abans, la politica de la canonièra o la dels pelotons d’execucion.

L’umanitat podiá èsser solatjada e los “òmes de bona volontat” aurián pas mai a subir, despoderats, los masèls de civils que son autan nombroses coma inutils. Utopia totjorn…

Al començament, tot anèt plan; los diferents païses avián de que far per tornar bastir çò que las bombas avián espotit. Balin-balan, marchava… Lo mond èra dintrat dins una èra novèla: emergéncia de nacions novèlas amb la desconolizacion, casuda del ridèu de fèrre e fin de la guèrra freja… Salotjament… Adam e Èva e lors descendents anavan reviudar lo paradís terrèstre e s’aimar coma al primièr jorn.

Ailàs, los autocratas aiman pas de se trobar al caumatge e, coma lo que pintrès las mongetas, vòlon crear lor paradís per satisfar lor ego e lors frustracions e, qui sap, facilitar una digestion dificila. Eles, sabon çò qu’es bon per lor pòble e lo pòble a totjorn rason quand fa çò que lo dictator ordena. Trobèron pretèxt a renegar los acòrds passats amb un o l’autre amb una perfèita marrida fe: un pogròm per aicí, un chaple per alai ni tròp important ni tròp insignificant, pro notable ça que la per espaurugar los paures bougres e contentar los que fan comèrci d’armas. Lo bal dels ipocritas fasiá lo plen tornar. E França foguèt pas la darrièra a se jónher a la dança!

Cadun sap —o deuriá saber— que França es lo país causit pels dieus. Degun pòt pas metre en dobte la noblesa dels sentiments e dels motius que la menèt a bastir un empèri colonial per portar la civilizacion a de pòbles que n’èran desprovesits.

Anuèit encara, per la màger part de nòstres politicians, Napoleon demòra lo modèl inegalable que cal seguir per assegurar lo dardalhament del país sul planeta. E quitament se nòstre empèri colonial a cabussat coma tant d’autres, nòstre país s’es arrapat —e s’arrapa— a qualques confetti de tèrra e a refusat, fins ara, de daissar las “nacions primièras” —nocion estatsunidenca — causir lor destinada.

Aital n’es de la Nòva Caledònia que, trenta ans a, vegèt lo ministre Michel Rocard apasimar una situacion explosiva —que faguèt tròp de mòrts— en fargant un acòrd entre las partidas antagonistas e amb la promessa d’un vòte o d’un referendum pus tard…

I sèm! Desempuèi qualques jorns, lo “Calhau” qu’a tornat agantar la fèbre. E per que? Ò, quasi res, una besucarieta! Lo govèrn — coma los que l’an precedit — e la representacion exagonala, deputats e senators, esquèrra e drecha e los sens opinion, armats de la Constitucion que proclama l’egalitat de totòm dabans la Lei venon de tornar bufar sus las brasas, mal estupidas encara, en doblidant l’Istòria, me sembla.

La besucarieta? Lo “Calhau” foguèt une colonia de poblament e los Canacs, “nacion primièra”, èran pas de comptar. Anuèit encara, sembla que sián tot just tolerats sus la tèrra de lors aujòls… “Utopia” e amarum…

Nòstres elegits viurián donc encara al sègle XVIII e XIX? La “mission civilizatritz” seriá donc pas mòrta o d’interèsses mai o mens vergonhables serián en jòc?

Coma se disiá, autres còps, a la fin d’un episòdi a la ràdio o sul fenestron: “O saupretz en seguissent l’episòdi a venir…”.