M’agradaré de’vs condar la vida extraordinària d’un tipe que viscoc au sègle XVII-au. S’apèra Jerzy Franciszek Kulczycki, mes ne poderatz trobar documents sus eth devath lo nom de Franz Georg Kolschitzky, comprengueratz perqué.

Èra polonés, neishoc en 1640 a costat de Sambòr, una vila polonesa que, ara, se tròba en Ucraïna, es per aquò que d’uns ucraïneses dison qu’èra l’un deus lors. Mes aquò rai, èra polonés.

Comencèc sa vida per viatjar un pauc de pertot, mes particularament dens la part sud-orientau d’Euròpa, çò que’u permetoc d’aprénguer unas lengas, lo sèrbe, l’ongarés, lo romanés, l’alemand mes sustot lo turc. Èra poliglòt, e per aquò tribalhèc coma traductor per la Companhia Comerciala Orientala (Orientalische Handelskompagnie) a Viena, on arribèc a l’edat de 16 ans.

En 1683 l’armada turca encerclèc la vila e establiscoc un sèti. Mercés a sa coneishença de la lenga e de la cultura turcas, apelhat en otoman (“cantant cançons turcas”, segon la legenda), estoc encargat de traucar las linhas enemigas e de contactar lo prince Carles V Leopòld, que l’informèc de çò que las tropas deu rei de Polonha, Jan III Sobiecki, arribavan per sauvar la vila.

Un còp tornat a Viena capvath los Turcs, portèc au conselh municipau la novèla de l’arribada deus Poloneses, çò que’us permetoc de retrobar esper e de cedir pas a l’ordi deu Gran vizir Kara Mustafa (Mustafa lo Néguer) de’s rénder.

La batèsta se debanèc lo 12 de seteme e l’armada polonesa vençoc. La vila estoc liberada, los Turcs hugiscón. Kulczycki estoc considerat com un eròi. Receboc de la part de la vila de Viena un terren e l’exempcion de talhas pendent 20 ans.

Mes lo hèit mès interessant de sa vida arriba ad aqueste moment. Lo rei de Polonha, peu premiar, le preguèc de causir çò que volèva au demiei de tot çò que l’armada turca avèva deishat sus plaça. E, a la suspresa generala, causiscoc las 300 sacas de grans néguers que tot lo monde prenguèva per viòca peus dromadaris. En hèit, èra de cafè, mes n’i avèva pas qu’eth de saber aquò. Pas nat Polonés ni Austriac ac sabèva.

Es atau que daubriscoc lo purmèr establiment public de consomacion de cafè de la vila de Viena. Lo nom èra “A la botelha blava” (Hof zur Blauen Flasche). En Euròpa n’i avèva pas qu’a Venècia que la bevuda èra coneishuda.

Tot dens l’estanquet èra hèit per tornar brembar la batèsta liberatora. Se ditz que servissèva eth medish las practicas dambe lo famós costume turc qu’avèva portat per traucar las linhas enemigas e portar la novèla de la liberacion de vénguer.

Per s’adaptar au gost locau, perpausèc lo cafè dambe mèu o lèit (que prenguerà lo nom de “cafè vienenc”), e un coquet dambe la fòrma de còrn de luna (lo simbèu turc) que los pastissèrs vienesses exportèren puèi de pertot en Euròpa, lo famós croissant.

Se moriscoc en 1694, quan avèva pas que 54 ans, un còp influençat lo biaish de víver deu monde de son continent. Le sèm fòrça obligats.