Anam parlar ancuei d’un personatge totplen iconic -e utilizat o manipulat- dins l’istòria de França. Mas que se prenèm lo temps de soslevar lo vernís, en qualquas linhas lèu lèu e vito fach, vos apercebètz que coma sovent d’elements son meses de costat per far servici de la persona solament dins un sens e non en metre en perspectiva amb un ensèms.

S’agisse de Joana d’Arc...! Mas cu es dal bòn?

- Lo paire es champanhés, naissut a Arc de Barrés (ai provat d’occitanizat, perqué non, en lenga locala se ditz: Arc en Barrois) en plena Champanha. D'aquí lo sieu patronime pairal, coma se fasia ailí d'aquel temps. E èra ren nòble, a mai o devengue après los sieus faches d’armas. Es de familha pairala de Champanha (de bèlas campanhas è, aquò se festea mas a l’epòca sensa bulas) en tèrra de França e doncas rivala de Lorrena a l'oèst, coma de Borgonha al sud.

Lo paire es canejaire (o arpentaire, lo tèrme a ges de forma estandard fixa sembla) dal rei de França. Ja aquò deu nos tirar l’uèlh. Qu’es aquò? Un agrimensor (autre sinonime) dal rei de França èra emplegat per mesurar las tèrras e ne’n far un plan per precisar la mapa dal reialme, e que fasia servici al rei.

Traduccion? Fasia las mapas precisas per adobar lo terren a l'armaia francesa per envasir Lorrena, un enenc còup.  Òc perqué França a sempre volgut conquistar e conquistar. S'èra ja passat de tensions perqué França a totjorn agut de pretensions d'extension constanta dins l'isteria guerriera istorica sieua. 

Esposa una lorrenca.

Ela, es dal Barrés movent, dal vilatge de Vouthon-Haut. Se ditz Isabeau (francés vièlh, per Isabelle) de Vouthon. Alora cal agachar dos elements mai. Primier, es ren nòbla, es lo sieu vilatge d'origina, aüra separat entre Vouthon-Haut e Vouthon-Bas (perqué? coma Torama Auta e Bassa?). Es dicha tanben Isabeau Romée. De l’adjectiu “romée”, de la lenga d’Òil, dialècte lorrenc (quasi plus degun o parla aüra, levat un pauc a l’èst devèrs las Vòjas e airals montanhòls romans pròches), perqué auria fach un romavatge/ romeiratge al Puèi de Velai, en Occitània doncas, qu’èra un luec famós, puslèu qu'a Roma. 

Segond, es dal duchat de Barrés, capitala Bar, aüra Bar lo Duc. Mas es dal Barrés... movent (bolega? un pauc, anatz veire). A l’origina lo duchat de Barrés es un. Mas es trenchat en 1301 en dos, e una part oèst, passa sota sobeiranetat dal rei de França perqué lo rei de França a capitat de trobar un pretèxt per aver de tèrras de mai. Alora lo duc de Bar ne’n deven en consequéncia lo vassal. Mentre que la partia èst, dicha Barrés non movent, rèsta coma denant sota la sobeiranetat de l'emperaire dal Sant Empèri Roman Germanic. Coma per la val de Ròia, es un país que deven esquizofrène, lo sud italian, lo nòrd francés e fai tirar coma pòs Marius (avèm vist amb Alex). Alora a l’oèst lo Barrés movent relevarà dal Parlament de París, en França. Lo rèsta a l’èst dal duchat relèva dal parlament de Nancí, d’Empèri.

Atencion, l’istòria de dire qu’es Mòsa que fa la trenchaüra entre duchat devengut movent al reialme de França e duchat sobeiran es una engana. Sus una cèrta seccion centrala, la partia situaia sus la riba senèca es francesa e la drecha es dal sant empèri, d’acòrdi . Mas non es lo cas, al nòrd e al sud, que Mòsa es quasi tota dins lo duchat sobeiran. Veire la mapa d’illustracion.

Lo paire e la maire doncas, s'installan. Lo paire cròmpa -enormament- de tèrras dins lo vilar de Domremy (en lenga d’Òil lorrenca locala: Donremi o mai Donrmi), qu’es un vilar de la comuna de Greux a l'epòca (serà separat mai tardi).

La maison familiala causia es aquesta que conoissèm totjorn aüra, levat qu'es estacha subrelevaia d’un nivèl los sègles siguents (serà vendüa a de païsans mai tardi fòra de la familha per acabar proprietat dal departament de las Vòjas). Es ren d'estil lorrenc, al contrari dal demai dal vilar. Per far original o per far ric e se demarcar? Per far francés? La maison es carraia, quatre membres e avia ges de primier nivèl. Basta. 

Alora lo vilar de Donremi coma Greux se tròba sus la riba senèca de Mòsa. E aicí, ientra dins lo cas de figura emblematic alora, perqué dins aquel sector Mòsa es frontiera. Sus las mapas de còups es notat Champanha e Barrés. Lo Barrés movent de França es mai al sud oèst e Lorrena es gaire luènha. 

Dins l'istòria de la constitucion dals departaments lorrencs se sap per exemple que per las Vòjas son adjonchas de comunas champanhesas mas dependentas de la diocèsi lorrenca de Toul e/o perqué poplaias de fach per de lorrencs perqué son istoricament sus las bruas de Champanha. 

Doncas Joana d’Arc a creissut dins un luec frontiera, al ras ras complet de la frontiera dal reialme francés amb lo vesin (de conquistar). Sus una tèrra ancianament dal Sant Empèri, passaia al reialme de França. Sus la talvera es la libertat? Es la castanha ja. Que de tensions amb los vesins n’i aguèt, sensa parlar dal suedeses qu’an cremat totplen de glèisas. 

Benlèu coma Garibaldi, capitèt ren al sieu temps de conquistar Lorrena per ne’n far una tèrra nòva dal reialme francés, mas França capitarà mai tardi de s’i estendre, en far de Joana d’Arc una pichina lorrenca patriòta dins una Lorrena revisitaia. Al passatge recòrda que lo duchat de Lorrena foguèt independent de França fins en 1766. Qu’es ben tardi. La Revolucion francesa se farà solament 23 ans après. Paures lorrencs qu’an seguit lo trin istoric francés d’un biais rapide. Sensa parlar “d’Alsàcia-Lorrena”, que de Lorrena germanica o tedesca (thioise en francés local), n’i a qu’una pichina mitat èst dins lo departament de Mosèla, mas Mosèla foguèt annexaia tota al Reich alemand, populacions lorrencas romanas tanben (la ciutat de Metz lorrenca romana parier, coma los welshes d’Alsàcia).

O sabiatz aquò? E ben ieu non.

E ancara un detalh, sabiatz que qualque temps après, lo reialme de França donarà Donremy (mas ren Greux, demorat a França) a Lorrena per far d’eschambis territorials? (Mòsa serà verament plus un limite entre los dos païses aicí, Domremy tornarà lorrenc, doncas dal sant empèri, mas Greux dal reialme francés). Vòl dire qu’al final non èra tant important per lo novèl rei de França aquest vilar de Donremy, e benlèu la quita memòria de Joana. Estranha istòria tot aquò.

(fòtos dal Centre Joanic de Donremy).