L’image dal monde medieval apareisse dins lo passatge

En primier, la frema a coma nom, non pas “Esterèla” coma o poiriam pensar sota la pluma de l’autor, laissant entretenir lo dobte, mas deven la “damo”, coma dal temps medieval, per una frema de la noblessa.

Parla dal “pourtau dóu castèu” referéncia al castèl de Cassís e la recèrca de traças dal passat per lo refar viure: “Dèves [...], agué vist” coma tanben per incitar a la conivéncia amb lo lector. Ce qu’es revelat als atentius es “L’Astre que i’es en gravaduro...”. Los tres ponches laissan entreveire una pòrta que si poiria dubrir sus plen de mistèris. Coma lo passat medieval misteriós. Arriban lèu dins la revelacion, coma d’un secret: “siéu seguro/ Que dins li niue li mai escuro/ N’en gisclo, o Calendau, de rai sus toun païs”.

Aicí es lo primier còup que lo jovenòme es sonat per lo sieu prenom despí lo començament dal poèma. Aüra sabèm ben qu’es el, a mai s’en poiam dobtar mas l’autor laissa plus entreveire de dobtes. Al revenge rèsta lo cas per la dama. Coma la dòna medievala intocabla e misteriosa.

Coma un eraldista, que lo blason es ligat al temps medieval per lo mai, explica, la dama, a Calendau que son “lis armo coustumiero/ Di prince di Baus”. E de l’importança d’aquesta familha dal Comtat de Provença “Pèr soun antique noum e pèr sa resplendour/ Di grand famiho prouvençalo”. La fòrça de la familha se ve mai dins ce que es escrich al biais d’un provèrbi “Raço d’eigloun, jamai vassalo”, lo bram de guèrra tipic per lançar los combats e immediatament après sa valor al combat “Qu’emé la pouncho de sis alo/ Aflourè lou cresten de tóuti lis autour”.

L’anterioritat mitica de la familha es mai ajustaia amb un rèire de tria, Baltazard, sonat en provençal per Mistral “Bautezar”. Coma sovent per las familhas de l’ancian regime que li agradavan de se trobar d’antenats glorioses. O mai per la volentat de dieu coma los rèis franceses.

Los combats que los Princes dals Bauç ne’n son victorioses que sigue un simple “Baroun” -e mai- un “rèi, sèns degun cregne”. La recurréncia de las batalhas es renforçaia per “Cerco-malur, ome de chaple/ Eron terrible” amb “e toujour en guerro” e immediatament après “faire tóuti sis esperro/ Disien, es viéure”.

L’image dal monde medieval es tanben d’’invasions e d’expedicions luenhencas coma a “la courouno bizantino”. E de fèstas e ripalhas de victòrias amb una exageracion “A soun retour au patrimòni,/ Vos de fèsto? Metien li Baus tóuti en barai/ E tout soun bèn pèr escudello”. E mai, una desmesura de ce que se polèm imaginar coma èstre una filanha de caravanas de produches transportats: “Lis ase carga de guindello/ D’ensàrri”, de banasto, au castèu, de pertout”. Es confirmat per l’enumeracion de las bèstias manjaias “esturioun e lèbre/ Perdris [...]/ E froumajoun e vin celèbre/ E panso encabassado e bòni figo atout”. Un pauc après “cèrci e damo entiero/ E porc d’aglan e lòngui tiero/ De sóuvajun”, e mai après “E li fougasso trauquihado,/ E, coulour d’or, li tourtihado”. La frenesia es dins lo temps continuala: “de-longo anavon”, coma “La niue, lou jour, èro duberto/ La taulo à tout venènt”. Pareisse sensa fin.

L’espaci es a l’autor dals Princes dals Bauç “chaminèio, grando/ E resplendènto”, polèm imaginar un espaci pron ample per cada pèça de maison. L’autor parla de l’òli qu’es tanben un dals signes mai importants de riquessa.

Mistral fa un clinh d’uèlh coma sap o faire a l’expression populara “dal temps que Berta filava” a travèrs la frasa “car Berto,/ Coume dis la cansoun, alor fielavo” mas l’atribuisse a una cançon, coma de trobadors? L’image de la filaira correspònde a un ponciu sus l’eatge mejan coma dins los còntes de Grimm.

I es un ancoratge familial, important per las linhaias dals senhors. Aicí Mistral mete en valor las dònas dals Bauç “Ugueto,/ Sibilio, Blanco-flour, Bausseto” donant tanben una impression de grand nombre de personas amb l’efièch de filanha.

Se pensa alora a la Fin’ amor quora ditz “Que trounavias amount [...]/ Cors subre-bèu, amo galoio, Dounant l’amour”. E confirmat per “vese encaro, - galejaire,/ Gentiéu, courriòu e guerrejaire-/ [...] à vòsti pèd canta li troubadour”, “Pouësìo èra tant drudo/ La court baussenco tant letrudo”. Tota una tiera de trobadors aguent passat per la cort dals Bauç es facha “Vidau”, “Bounifàci/ De Castelano”, “Bertrand de Lamanoun, e Rougié”, “Rimbaud d’Aurenjo/ Rimbaud de Vaqueiras, Gui lou Cavaiounen,/ Emai Fouquet l’abouminable...”. Es tot un trabalh de vulgarizacion qu’es fach, d’un biais resumit per exemple per la vita de cada trobador, camin de lectura fasent, per Mistral. Es un objectiu pedagogic felibrenc pron corrent de fach.

Los trobadors apareisson mai doas estròfas mai luenh: “Di roussignòu e di troubaire/ Vejaqui l’ouro : l’arribaire/ Sus lo tèmo d’amour enauro la Cansoun”. La cançon amb una C majuscula, pensam per exemple a la Cançon de la Crosada, es l’òbra dals trobadors. E avèm encara una recurréncia dal mòt amor: “tèma d’amour” que renfòrça l’allusion a la Fin’ amor mai amb “Respiro de-clinoun lou saume/ De l’amour”. La mencion dal “Gai-Sabé” e la descripcion de ce que son los estils “Tensoun”, “Pastourello”, “Balado”, “Serventés” dònan encara mai d’elements medievals occitans al lector, extremament precises aquest còup, amb d’autres intervenents “E jouglar e dounzèu acoumpagnavon”. En particular per lo “Serventés tirant la lamo/ E brandant coume uno flamo/ Sus lou front di segnour e di clerc e di rèi”, es reafirmar la libertat dal trobador de criticar los mai potents e de reafirmar benlèu aüra, dal temps de l’autor, que la libertat d’expression es una escomessa. La fòrça es tala qu’es presentaia mai “Voues de coulèro e de justiço,/ Enaussavo li bon, descatavo li faus”. Dal temps de Mistral, èra taxat de separatisme, sap ce que vòl dire denonciar una injustícia sociala o lingüistica.

E apareisson encara d’autras referéncias al trobar, son citats respectivament un genre trobadoresc, un autre nom de trobador, d’autras òbras dins los vèrses “Recitavo à cha tros quauque poulit Rouman,/ Girard de Roussihoun, Flamenco”, “O la cansoun mount-aubanenco/ Di quatre fiéu d’Eimoun batènt li Franchimand”. Mistral fa un grand ponch sus aquel aspècte particularament important dins l’Istòria d’Òc. E mai parla d’autres genres de poesia trobadorenca “Counjiet”, “Aubado”, “Soulas d’amour”. Avèm un panèl quasi complet, pauc se’n manca, dals genres principals dal trobar.

Es tanben l’allusion a un monde dur, gloriós un temps “ai! las! tant passagié!”, sempre per carrieras e camins “de-longo viro”, “a rebala dins li tempèri/ Uno vidasso de misèri” amb l’utilizacion coma d’un provèrbi popular “Que sa raço deman couchara lou merlus” coma per dire que cadun sap qu’es un mestier, trobador, davans los lumes de la glòria, mas qu’esconde un demai de viure dificil. Fa pensar al tablèl de Gustave Courbet, le guitarrero, 1844 (tablèu dins l’estile dich « troubadour »), jugaire vestit d’un biais digne e pròpre mas sensa granda riquessa, s’entrainant visiblament solet dins la natura, isolat benlèu. Justament aquela reflexion sus lo costat dur de la vita quotidiana d’un trobador fa transicion amb la descasença de la familha dals Bauç: “Tenien, d’après la couneissènço/ Qu’avien dis astre, la cresènço/ Que toumbarien en descasènço”. Tot en sabent qu’un jorn o l’autre après la glòria, i seria ben una davalaia, que se debanèt “à coundurre liuen la barco/ [...] Eron de forço emai de taio; Mai la fourtuno, à Trenco-Taio, Li trahiguèt dins la bataio”. De tal biais que s’es perdut la memòria d’aquesta familha amb solament la traça de tombèls “dins l’oumbro de si capello, Ounte degun se li rapello”.

Lo monde medieval es egalament vist coma sorsa de fiertat. Coma dins lo moviment de renaissença per la lenga d’òc, incarnat per lo Felibritge, posterior, los trobadors seràn una basa de legitimitat e de valor per aparar la lenga. S’inscriure dins la continuïtat dals trobadors, dals defensors dal país, de la sieu lenga, e de figuras prestigiosas coma los membres de la familha dals Princes dals Bauç, es ja una maniera de defendre de raïces per trobar d’inspiracion per contunhar de faire avanç.

Los elements de l’influéncia romantica

I es un costat romantic a veire dins lo personatge de Baltazard lo rèire presumit de la familha dals Princes dals Bauç. L’origina romantica de Baltazard es renforçaia perqué el tanben es descendent d’un ancian -sensa nom- encara mai antic d’un país al passat ric, Etiopia que fa pensar a la regina de Saba e autres personatges illustres. E ne’n testimoniarian la preséncia de “lis erbo aroumatico emai lou sang ardènt”, permetent de trobar una origina e explicacion a lor presença fòrta en Provença, coma se ditz per los pins que serian estats aportats per los romans aicí.

Baltazard d’alhors pensar a l’importança de la grèpia en Provença que los tres rèi magues dal presèpi son Gaspard, Baltazard e Melquiòr.

En França, l’interdiccion de representar en public de scènas religiosas dal temps de la Revolucion de França de 1789, a favorizat lo desvolopament de las grèpias dins las maisons amb de figurinas. Aquel moviment s’inscrivent dins l’encastre dal romantisme mas d’un biais popular.

Se lo moviment espeliguèt tre lo sègle XVII en lo reialme d’Anglatèrra e en Alemanhas, s’implantèt après tanben en França, Itàlia e en Espanha. Se desvolopèt sota la Restauracion dal reialme francés e la Monarquia de França per redaurar lo blason de las idèias passaias, dals mites ancians, las idèias que van dins lo sosten reial tanben. En reaccion a las regularitats dal moviment dich Classic e lo racionalisme filosofic qu’avia entraïnat la Revolucion de França de 1789.

Mas de fach, lo romantisme de Mistral a ren d’a veire amb lo sosten al reialme, ten dal sosten a la dignitat literària e a l’Istòria dal territòri de lenga d’òc.

A partir dal sègle XIX, la grèpia de tip provençal amb sos celèbres santons deven populara. Aquels santons representan non solament los personatges de la Nativitat mas tanben totes los mestiers de l’epòca en vestit local.

“Raço d’eigloun, jamai vassalo/ Qu’emé la pouncho de sis alo/ Aflourè lou cresten de tóuti lis autour”. Al passatge avèm una possibla explicacion anticipaia de la causia d’Aiglun (que lo nom apareisserà a l’immediat començament dal Cant Segond) per l’autor coma vilatge per acabar lo futur viatge de Calendau, que ressona quasi amb lo nom d’aiglon, e qu’es situat ja dins las autors dals Alps.

Amb aquò, sus la pàgina d’après “L’auro que rounflo encaro [...]/ entre li porto/ E dins li tourre à brand de si vièi castèu rout” fa directament pensar al tablèl d’Heinrich Buntzen, Calabrun sus un castèu arroinat dins lo campèstre italian, 1845. Lo costat romantic suscita l’emocion, e perqué non la reaccion dal lector per restaurar aquel paure castèl arroïnat.

La “Bello-Estello” dal blason dals Princes dals Bauç es tanben un resson al romantisme dal Felibritge, moviment fondat en 1854 dins la seguia dal romantisme just qualques ans après la fin temporala oficiala que la dòxa ditz d’aquest moviment, après la prima dals Pòbles en Euròpa. E recòrda lo moment far de la vita dal moviment mistralenc la Santa Estèla que si ten cada mes de mai cada annaia. D’alhors, lo moviment contunha d’un biais en clinh d’uèlh amb lo “crid de guerro : A l’asard Bautezar !” qu’es devengut despí dins la populacion un provèrbi e qu’es parier lo nom de las edicions que publican aquesta darriera version dal libre “Calendau” de Mistral.

Un resson al Felibritge es fach coma dins la tiera dals trobadors una conclusion “Pourtèron la violo e lou nable/ E la cigalo d’or à soun capèu... Anen”. Aquesta precision “Anen” fa coma una transicion dins aquest part dal Cant Primier, amb una accion, mas tanben la reculaia sus ce que ven de dire Mistral qu’es un anacronisme, per un clinh d’uèlh de mai amb los trobadors dal sieu temps, los felibres.

Lo tòpos romantic dal trobador que canta sota la fenèstra d’una torre es present amb la descripcion “Un dous murmur que mounto e gagno/ Nais au pèd di tourello e souto li balcoun” que fa pensar a Romeo e Julieta.

E mai luenh, a la fin dal Cant primier, se desvela encara un pauc mai la dòna, que sembla escondre tant de mistèris sus lo sieu passat, coma dins una istòria d’amor romançaia. Lo lector sap totjorn ren lo sieu nom vertadier...

Mas ne’n ditz de mai sus la sieu origina, coma la filha ultima d’una familha en perdicion “D’aquelo souco generouso, /Que rèsto?... Un souquihoun, uno fiho, qu’es iéu!”.

La reaccion de Calendau es susprenenta, perqué... es pas susprés. “Oh! Qu’ères rèino e qu’ères nado/ [...] Lou sentiéu proun!”. Reconoisse sa valor en dire “noblo amigo”. E laissa pensar qu’es coma lo sieu egal.

L’image dal trobador, personatge itinerant, sembla alora tant a aquela dòna, que fugisse son promés marit coma o vesèm dins “Noumo-me, noumo-lou, l’eisecrable catau/ Qu’ansin te fai courre bourrido!”. Aquest Cant de principi s’arrèsta sus aquela scèna que duèrbe encara mai de questions quora per respòsta Mistral nos dòna aquesta descripcion “E tremoulanto, la princesso ferniguè/ E de si man dintre la paumo/ Cluchèt lis iue” e “I’aguè ‘no vòuto de calaumo”.