Principi dal Cant III, fins a “E di baus sus l’azur bloundejoun li relèu”

Mistral mescla evocacion dals noms de luecs (toponimia) e descripcions de la vegetacion, de cada paisatge associat

Dins aquel principi dal Tèrç Cant, avèm l’impression que Calendau parte per ganhar un país: “Alerto! pèr mounto-davalo,/ Emé la vèsto sus l’espalo/ E fièr coume un Gascoun, lou jouine Calendau/ Gagno païs.”

La repeticion de “E fièr coume un Gascoun”, present ja a la fin dal Cant Segond mòt per mòt, es sigue -pauc probable- un biais d’insistir sur l’estereotipe dal gascon, nom que siguèt remplaçat per ‘provençau’ per designar un abitant dal sud de França, sigue un biais de recordar la bravessa dals mosquetaris gascons, sigue mai que mai pensam, un biais de parlar de l’ensèms dal país de lenga d’Òc, coma o signala dins las nòtas dal Cant Primier, interessantas dal libre de l’edicion originala “On trouvera de plus amples détails dans un ouvrage que prépare l’auteur, le Dictionnaire de la langue parlée dans le Midi de la France” indicacion que lo diccionari renomenat per la publicacion Lou Tresor dóu Felibrige ou dictionnaire provençal-français embrassant les divers dialectes de la langue d’oc moderne, avia per títol directament un èime de tot l’airal d’òc.

Calendau parte e dins los vèrses “rescontro li tablèu/ [...]/ E li plus richi coustalado/ Que recuerbe de rai la capo dóu soulèu” avèm l’impression que va descurbir lo vaste monde. De fach, aquest airal es l’espaci occitan dins tota la sieu varietat. E nos fa resson amb l’Empèri dal solelh car a Mistral que retrai l’expression sieua “la capo dóu soulèu”, per parlar de l’espaci de lenga d’òc.

Mai precisament, nos fa descubrir, Mistral, a travèrs l’eròi, de luecs en faguent una presentacion eficaça de lor istòria, de lor botanica e etnologia. Es coma una enciclopedia resumia dal país, que polèm retrobar amb de complements dins la version en francés amb las nòtas instructivas, en francés egalament doncas. Per un public francofòne doncas, qu’es ren dal país e que doncas segurament lo conoisse ren.

Ne’n sègue tota una tièra de localitats amb totplen d’explicacions e descripcions.

Per la comuna de Cuja fa una descripcion naturala “Cujo, mounte la primavero/ Fai boutouna tant de tapero”. Coma ce que seria esperat d’un poèma.

Mas als vèrses per Sinha dins l’actual departament de Var Mistral nos indica “Signo, mounte l’Amour tenguè soun tribunau”. L’autor ensenha d’aquel biais als lectors qu’a Sinha i èra a l’Eatge mejan una Cort d’Amor celèbra, presidia per Clareta dals Bauç. L’ocasion de far un clinh d’uèlh a l’Istòria e a l’istòria dal poèma, coma per mostrar que lo passat pòl èstre encara viu. Que l’un se noirisse de l’autre, e perqué pas benlèu, vice versa per refar viure lo país.

Avèm mai una descripcion naturala per Mèunas, amb la riquessa dals agrumes coma o poiria dire per Mentan per exemple: “Mèuno, mounte Gapèu arroso/ Li citrounié, li lausié-roso”.

Mas avèm aüra una explicacion etimologica, per entrar mai fons encara sus l’origina dal nom de la Ròca Brussana “Pièi, courounade broussoroso,/ De la Roco-Broussano eilalin l’esquinau...”

Per la ciutat comtala de Brinhòla, Mistral descriu e la natura e l’istòria de Provença “Entre si vèrdi mountagnolo,/ Pereilalin vaqui Brignolo,/ Au libre patriau a peréu soun fuiet: Adiéu, risènto nourriguiero/ De nosti Comte - qu’i fresquiero/ De toun riéu clar, de ti bauquiero, Venien cerca l’èr pur emai tasta l’aiet...”. Dòna la referéncia de Raynouard tanben que permete al lector benlèu curiós de trobar d’informacions de mai sus los trobadors que Mistral ne’n donèt un avans gust dins lo Cant Primier.

L’Istòria de las guerras de religion qu’es tanben una part de l’Istòria dal Comtat de Provença es presentaia eficaçament e amb gaubi aicí: “Adiéu à Vin, adiéu à Carce,/ Dous noum famous, quand de sa carce/ L’Infèr èro sourti, pèr counfoundre lou Crist/ E lis enfant de l’Evangéli/ En empurant la guerro entre éli...”. La repeticion de “Carce” amb majuscula e mai minuscula permete de se rendre còmpte que ven de ‘càrcer’, lo luec ont se trobava de presons. Que l’occitan es necite per capir lo país.

Après una pausa per evocar la vegetacion tipica dal país “la coucourdo cabassudo/ [...] lou vigourous aloues/ Lou rouge mióugranié” mas la simbolica se pòl retrobar coma lo clinh d’uèlh a La mióugrano entre-duberto de Teodòre Aubanel publicat en 1860. E mai avèm “Lis ÓuIivié, dins sis óuriero/ Entre-mescla de maiouliero” riquessa amb l’òli. E mai encara “li bancau d’argentàli fourèst/ Lou siéure, l’aubredi castagno/ Souloumbron l’enclin di mountagno/ E li vièi pin, qu’an la cantagno”.

I es una idea que tot aquò es escondut coma un secrèt perqué aquela vegetacion “Enfousquisson amount li cimo e li revès”.

La quantitat d’informacion empacha pas de contunhar lo camin e Mistral relança l’atencion sus lo trajècte en dire “Mai Calendau, fuguèsse d’iéli/ Clafi tout lou camin, tant n’en tendrié de tris”.

Provença es un luec benedich per Dieu coma dins la partia “A pèiro seco, noun taiado,/ Mai au courdèu apareiado,/ Vesès li terro enmuraiado/ En autar tout-de-longauboura si casèr” es renforçat per la seguia “E d’entre li clapié lou vigourous aloues/ A Diéu bandis soun candelabre” coma per la candela d’una glèisa. En aquò s’opausa a la Natura potenta que ne’n parlava avans la Princessa d’Aiglun.

Lòrgue es associat a l’aiga e mai a l’aiga d’Argenç mas tanben la calor occitana dins la part “Ansinto couchous passo Lorgo,/ Ounte d’Argèns la lindo sorgo/ Trestoumbo, e dins terro s’engorgo/ Pèr fugi li poutoun dóu calourènt Miejour”.

A mai, los luecs vesins que Calendau i va pas, son citats per Mistral quora meritan d’atraire l’atencion dal lector e l’autor i fa d’alònguis: “Manco lou Lu, manco Salerno/ Que dins l’estiéu, pèr quand iverno,/ Fai tant seca de figo à la canisso; béu,/ A Draguignan, l’aigo d’Artùbi/ Brifo uno coufo de carrùbi”. Las riquessas dal país, las figas secas, las carrobas (qu’es per exemple pron important dins l’espaci nòstre a tal ponch qu’es l’arbre nacional monegasc e que se’n fa una licor celèbra) dins lo tèxt, las castanhas coma l’indican las nòtas.

Es l’ocasion de parlar d’etnologia amb “la Soulenco”, fèsta que per exemple per ieu, qu’ai de familha en Provença, es desconoissua. Las “carreto ramado, emé de Sant Aloi” que se fan encara çai e lai en Provença. En aquò Mistral recòrda la cultura al sens larg, Cultura dal país coma agricultura.

Lo ritme càmbia per aquels vèrses “Antau lou jouine eros cambejo,/ Fisançous. Enterin ribejo/ E Calas e Faiènço, e mounto à Sant-Auban”. La dicha es corta, sacadaia, quasi seca e purament objectiva.

A partir d’aquí, Mistral sembla de cambiar de biais e i es una primiera vera mesa a l’espròva. Espròva ja mentala de despassar las indicacions espaurugantas d’aquels que parlan dal país que va entrar. E mai fisica perqué tòrt, que pua e davala, amb un relèu accidentat que mete lo còrs a l’espròva e de còups amb de luecs inesperats, estonants.

Quin espaci se dessenha

Al començament dal Cant Tres se dessenha un espaci grandaràs, coma se ve quora Calendau demanda a qualque jovent coma el: “Calignaire sian liuen de la roco d’Eiglun?/ Ai paure, ie respoundien, d’aro/ Noun la vesès nimai d’encaro”.

Es la Provença maritima que Mistral descriu al lector al començament dal Tèrç Cant. Es un airal variat e lo camin sembla lòng lòng coma vesèm aicí: “E vague d’alounga la garro” mas la formula “E vague, noste ami, de courre au treboulun” fa pensar a l’idèa qu’a una ànima valenta ren es impossible.

Mas a partir de “e mounto à Sant-Auban”, indica qu’entra en los Alps, en Gavotina. Que pua dins los Alps, un país autre. E coma l’Autre sovent es gaire conoissut, fa paur, levat per los braves coma Calendau.

Lo païsatge descrich es ansin fach de “cluso”, que segmentan las valaias, es un univèrs non barrat mas clausonat. Cal notar que dintre las diversas clusas una, la “cluá d’Aiglun”, es famosa. Es dicha d’alhors “la regina de las clusas”. Una gòrja fonsa e totplen estrecha conoissua tre lo començament dal torisme.

I son de segur de pendisses secs que la montanha senhora coma se pòl lièger dins “mountagno nuso e cruso”. Càmbia de la riba de mar amb la sieu costiera.

Lo vocabulari es mens variat que per la descripcion de la Provença dins las parts precedentas, amb “la coumbo espetaclouso”, la fonsor se vei amb “E founso e frejo e parpelouso”.

L’idea d’entrar dins un monde se retròba dins lo vèrs “Ploumbo aqui dintre uno passado”. La verticalitat e las ròcas dentaias se ve dins lo vèrs “Pièi, darrié li cimo estrassado”.

Es renfortit d’un biais relativament brèu mas marcant amb aquestes mòts: “Peravau/ I caraven”, aquela localizacion imprecisa es coma per dire qu’es dificil de pensar a un fons visible. Es insasissable, misteriós, coma dins lo genre romantic, que sovent las montanhas son mesas en valor dins la pintura romantica amb cimas a pèrda de vista e espaci constrench.

La vegetacion es diferenta, levat lo nom dal pin que se retròba.

Dins los vèrses “subre li bouisso/ E lis amelanchié blanc de flour, lou soulèu / Tout-en-un-cop vejo, brulanto,/ Sa raisso d’or tóuti li planto/ Se reviscoulon, barbelanto” se pausam la question que la raissa d’aur es entre la raissa poetica dal solelh e la raissa classica d’aiga. Mas benlèu aquel juec per significar la secaressa de la valaia d’Esteron d’estiu.

Dins lo vèrs “E di baus sus l’azur bloundejon li relèu”, avèm un contraste fòrt, quasi dual, entre lo cèl e lo mineral de las montanhas. Environat d’aquelas cimas Calendau es plus fàcia a un païsatge plan e dubèrt mas tot en autors e que cerca lo cèl.

Lo viatge de Calendau es un amontanhatge, una puaia: lo ritme dal poèma illustra aquel movement

A partir de “e mounto à Sant-Auban”, es un dich clarament qu’es un amontanatge, lo ritme es brusc, rapide. Quora Calendau demanda a de gents: “Gai bouié que tires ta rego,/ Pegoulié que foundes ta pego,/ N’en sian encaro liuen de la roco d’Eiglun?” respòndon gentament mas d’un biais cort amb prepaucion en avertissent que cal èstre fòrt e que va entrar dins un monde diferent, mai rufe, que s’amerita: “Calignaire, escarlimpo e suso!/ Calignaire, intro dins la cluso”.

La repeticion de “Calignaire” -ja lo mòt èra emplegat avans- es aquí per donar un costat solidari amb l’interlocutor de Calendau e crear de simpatia per lo jove aventurier. Benlèu per suggerir una futura fama qu’a ja començat de se far ausir dins lo país a prepaus d’un calinhaire que poiria èstre Calendau?

Lo vèrbe escarlimpar es per afrontar las puaias e la susor ne’n serà pròva de l’esfòrç.

Lo vèrbe ‘entrar’ ja utilizat avans “intro dins la cluso” es clarament redoblat per indicar lo passatge de Provença orientala al sud de Gavotina ansin: “E dins la coumbo espetaclouso,/ E founso e frejo e parpelouso,/ Intro espanta”. Coma una pòrta. Coma autra part avèm de passes, còls e baissas. Es una mena d’iniciacion, coma d’autres autors romantics o an poscut far a travèrs un percors iniciatic, de Calendau fàcia a ben de causas nòvas.

Se pensar a l’expression èstre manjat tot crut dins lo vèrs “Se di mountagno nuso e cruso” e lo siguent “Toun cor ni toun jarret cren pas lou tremoulun” fa que Calendau se pòl pausar la question de saber se va tremolar per la fòrça de donar per puar o de paur de l’ambient o los dos.

Coma per desfisar la sieu paur o lo país estranh per un pescaire coma Calendau brama: “Or Calendau ressènt dins l’amo/ Un frejoulun; e’m’ acò bramo”. Lo frei es mai marcant de segur, fisicament mas mentalament tanben. Es doblat aicí, aquela impression de frei, s’en es parlat avans “coumbo [...] frejo”, qu’aquí èra mai basic, e mai evident quora se trobam en montanha. Es coma un avertiment. Un biais d’èstre tocat sensa veire ges d’uman per lo moment.

Lo costat pagan e non plus cristian sembla se retrobar dins la precision facha per l’autor “A soun secours sèmblo que sono/ Lis Esperit d’aquelo zono”. Cerca de fòrça dins las fòrças de la Natura benlèu ansin, coma a percorregut tant de luecs rics de vegetacion aperavans. Es un espaci dificil a determinar benlèu se ve amb lo vocabulari imprecís de “zòna” (e mai per la rima).

Lo costat romantic, amb lo renovelament d’un tèma ancian se revèla ben amb “E sounjo au paladin mourènt à Rouncivau”, la situacion montanhòla s’i prèsta ben, amb un resson dals Pirenèus als Alps, aquel còup, mas dins l’èime mistralenc de lenga d’Òc “dis Aup i Pirenèu”. Tanben reütiliza l’ambient medieval que reütilizèt parier l’istòria de Roland de Roncesvals.

Lo bram de Calendau sembla d’aver portat las sieus fruchas perqué i es una dubertura descricha ansin “Mai se relargon lis angouisso” mai la Natura semblava d’èstre a la sieu escota “Pau à cha pau; subre li bouisso/ E lis amelanchié blanc de flour, [...] tóuti li planto/ Se reviscoulon, barbelanto”. E mai es coma se la Natura aguèsse repilha vita après aquel bram espaurugant.

Lo clinh d’uèlh a la dòna d’Aiglun, Princessa dals Bauç, se retròba benlèu dins la mencion siguenta “E di baus sus l’azur bloundejon li relèu”. E lèu va retrobar l’ironicament sonat “Comte de Severan”.

Comparatz l’evocacion de la natura dins aquel passatge e dins los passatges estudiats precedentament

L’evocacion de la natural alpenca es diferenta de l’evocacion dins los passatges siguents. En Provença maritima s’es poscut parlar d’Istòria, d’especialitats alimentàrias, de saberfars a travèrs lo passatge de l’eròi, Calendau, dins aquestes airals, que sigon sus lo sieu passatge exactament o vesins. De detalhs, de longor, de citacions explicaias dins las nòtas a brèti. Coma per exemple lo mai emblematic: los luecs vesins que Calendau i va pas, son citats per Mistral quora meritan d’atraire l’atencion dal lector e l’autor i fa d’alònguis “Manco lou Lu, manco Salerno/ Que dins l’estiéu, pèr quand iverno,/ Fai tant seca de figo à la canisso; béu,/ A Draguignan, l’aigo d’Artùbi/ Brifo uno coufo de carrùbi”. Las riquessas dal país, las figas secas, las carrobas dins lo tèxt, las castanhas coma l’indican las nòtas.

Calendau a poscut demandar mai d’un còup lo sieu camin a de gents. D’alhors las darrieras personas qu’a rescontraias per parlar èran avans la clusa, just avans los Alps.

Mas tre qu’entra dins l’airal alpenc, la descripcion es corta, concisa, seca. Objectiva e sensa granda poesia.

Meme lo jorn es dangeirós coma descriu “lou jour, saturnin e feroun,/ Sus la vipèro e la rassado”. Coma mestressas dals luecs, solament los monts e daval lo riu que sembla se passear coma liegèm dins l’expression “Peravau barrulo l’Esteroun” coma per nargar lo paure Calendau en dificultat dins aquel espaci nòu.

Los mòts son corts, coma per repilhar l’alen perdut en puant. Coma benlèu l’autor que se tròba a cort de mòts per descriure los païsatges que li es ren familier, el Mistral, qu’es de la val de Ròse en terrens plans. Lo dangier sembla mai grand dins lo pauc de temps qu’i consacra l’autor a la descripcion dins lo tèxt. E dins aquela amira, lo dangier va contunhar vist que va se confrontar a Severan. Augmenta l’impression d’estrès, e de suspense tanben. Qualqua ren pòl tombar net coma una ròca d’un mont.