Era Carta Europèa des Lengües Regionaus o Minoritàries ei un tractat deth Conselh d’Euròpa adoptat en 1992. Contemple mesures de proteccion entàs lengües emplegades tradicionaument pes ciutadans. S’i recuelhen dus nivèus de proteccion: eth des lengües oficiaus (nivèu III) e es autes (nivèu II). Entà qu’un Estat i sigue compromés a d’auer signat era Carta e l’a de ratificar; a de hèr dues accions. Espanha signèc era carta en 1992, eth madeish an dera adopcion. e la ratifiquèc en 2001. Per çò qu’ei as territòris a on era lengua occitana ei presenta, França la signèc en 1999 e non l’a ratificada, e Itàlia la signèc er an 2000 però non l’a ratificada; Monègue non l’a signada. Atau, donques, era realitat ei que sonque er Estat espanhòl a mostrat ua volontat, en bèth moment, pera proteccion des lengües e donques dera occitana. Ne Itàlia, ne França, e mens Monègue, an volut acuelher-se as obligacions dera Carta entà protegir era lengua occitana, e es autes. Ei mès, en França hè quauqui dies era justícia francesa anullèc era oficialitat deth creòl ena Martinica, qu’auie estat declarada per resolucion dera Collectivitat Territoriau de Martinica.

Per tant, destacam que maugrat que parlaram fòrça des incompliments der Estat espanhòl, cau reconéisher qu’au mens i a era responsabilitat e en bèth moment i a auut era volontat de proteccion que non an es auti estats europèus. Ei plan per açò qu’er Estat espanhòl a era oportunitat, se corregís es incompliments, de liderar era proteccion der occitan a nivèu europèu. Entà Espanha es expèrts destaquen dotze lengües a protegir: amazig, aragonés, asturian, catalan…, entre es quaus er occitan.

Per çò que hè ara lengua occitana, en cambiar era sua condicion de lengua protegida a lengua oficial en 2006, per Estatut d’Autonomia, passaue deth nivèu de proteccion II ath III, qu’ei fòrça mès considerable; e donques er Estat espanhòl adquirie responsabilitats respècte dera lengua occitana deth madeish nivèu qu’es qu’a damb eth catalan, er euskera e eth galhèc.

Cada cinc ans eth Conselh d’Euròpa realize ua avaloracion sus es aspèctes des compromesi que s’an complèrt e senhale aqueri que non se complissen. Era avaloracion ei realizada, sus eth territòri, per un equip d’expèrts enviats peth Conselh d’Euròpa. Eth passat 24 de seteme de hec public er informe des expèrts. De totes es sues observacions eth Conselh de Ministres deth Conselh d’Euròpa, per çò que hè ar occitan, demane ar Estat espanhòl, prioritàriament, quate causes: prumèr, que cau garantir er emplec, eth der aranés, enes equipaments sociosanitaris, donques que i a mancances; en segona posicion diden es Ministres d’Euròpa qu’er Estat espanhòl non garantise qu’er occitan sigue disponible en toti es nivèus der ensenhament, e ac a de hèr. En tresau lòc es Ministres diden ar Estat qu’era legislacion non garantize qu’er emplec der occitan se desvolope enes tribunaus enes procediments penals, civils e administratius, e s’i comprometec. E finalament eth Conselh de Ministres deth Conselh d’Euròpa recomane que prioritàriament er Estat espanhòl prengue es mesures adequades entà assegurar qu’es parlants d’aranés poguen relacionar-se en aquesta lengua damb es delegacions locaus dera administracion estatau. Es Ministres d’Euròpa an destacat quate causes que cau protegir, enes que diden que cau intervier de forma immediata, e qu’explicaram damb mès detalh en Cimalh que ven. Es expèrts analizen ua setantia d’items, de situacions, de compromesi assomits per Estat, des quaus considèren que se’n complissen apruprètz era mitat e qu’era auta mitat s’a de milhorar o complir. E a mès des recomanacions des Ministres es expèrts reclamen coma prioritària quauqua intervencion urgenta de mès: cau hèr en occitan eth Boletin Oficiau der Estat, cau incrementar er emplec der occitan enes mieis de comunicacion, cau incrementar era preséncia der occitan enes actes culturaus…

Era proteccion der occitan en Catalonha a estat, subertot, desvolopada pera Generalitat de Catalonha. Eth Conselh Generau d’Aran coparticipe en aguesta proteccion. Quan eth Conselh de Ministres deth Conselh d’Euròpa a d’elaborar eth sòn informe, demane abans un preinforme ar Estat espanhòl qu’ath sòn temps demane ara Generalitat e aguesta compde damb eth Conselh Generau d’Aran. Deth preinforme que receben der Estat espanhòl e des visites que hèn es expèrts as lòcs a on son es lengües (parlen damb es institucions, es organizacions sociaus…) n’elabòren eth sòn informe a on relacionen es incompliments. Des incompliments mès flagrants quauqu’uns, non pas toti, son imputables ara Generalitat e ath Conselh Generau, però ei er Estat qui n’a era responsabilitat a nivèu europèu.

Er informe ditz textuaument que “Eth Comitat d’Expèrts rebrembe qu’independentament dera ordenacion nacionau des competéncies implicades, es autoritats estataus an era responsabilitat darrèra deth compliment des tractats internacionaus”.