Mistral se fa “etnològue”, atentiu a la descripcion de cada detalh de l’activitat de pesca

Mistral comença per parlar de la velha dals peisses, que dònan d’indicacions. L’arribaia dals auriòls anóncia los tons que van arribar just après perqué son a los caçar coma o liegèm aquí: “Lis auriòu dounon,/ E d’èstre en gàrdi nous ourdounon/ Di toun van arriba li troupèu azuren”.

La madraga es descricha aicí “bastissen uno madrago/ Vasto e soulido: dins sa brago,/ [...] que s’embourse e que s’esquiche/ Uno mato de toun”.

Lo vocabulari es tecnic coma per lo luec ont se fa la reproduccion dals peisses “Basto que vèngue bèn l’eissagage marsen !”. E mai per lo material utilizat coma “E nous muniguerian de ret emai d’arpin”.

Dins aquestas doas estròfas vesèm lo detalh donat de la madraga, pròva qu’a ben relevat dins las sieus enquistas- collectages cadun dals elements: “E proumié, lis espan de la grand maio; après,/ Lis ourdre mendre; pièi de-filo/ Li maio estrecho e li sutilo,/ Ounte s’arrapon à cha milo/ Li peissounet; enfin, pèr manteni l’arrèst”.

L’òrdre de cada element es ben precisat. Per quina utilitat, coma un manual d’instruccion per ne’n fargar.

Pi après lo material per mantenir la madraga, lo sieu nom a cada element: “Emé de pèiro dicho baudo/ A founs n’en calerian li faudo; / De gavitèu de siéure à flot porton lou tout...”, la matèria dal gavitèl es mai precisaia.

Mistral fa descriure a Calendau davans los brigands de detalhs coma se volguèsson devenir pescaors e ne’n fa la conclusion “Va la barrado ansin coumplèto,/ Coume un jougaire-que delèto/ Sa fe dins soun gasan”. E precisa coma lo pichin mai que permete de capitar e de constatar lo saberfar “en bèto / M’alongue d’abouchoun, e d’agachoun...Au bout”

Ven mai en detalh los vestits de trabalh dals pescaires dins tres estròfas. La primiera parla coma d’un vestit pròpre als pescors occitans renforçat per l’expression “a nosto modo” qu’es una expression que sièrve dins lo Piemont occitan per designar los gents de nòstra lenga. Es un vestit designat per lo trabalh dur. Cf. “Li pescadou s’escarrabihon/ A nosto modo lèu s’abihon/ Encambon li grand-braio, e li boutèu lusènt/ Afronton, nus, li dardaiado/ D’uno taiolo entourtouiado,/ Tres, quatre fes envertouiado,/ Se refermon li loumb pèr lou travai toursènt”

La segonda estròfa parla de la part auta dals vestits, boneta que fa resson a la solidaritat catalana e a l’unitat occitanocatalana e mai a una mena de camisa: “Revertegon la roujo lano/ De si bouneto catalano: /Pèr, contro lou soulèu e soun brulant vistoun/ Que pico sus la cabassolo,/ Pèr ana fièr es la boussolo !/ Cargon enfin la camisolo/ De telo bluio, emé d’estaco e sèns boutoun”.

E amb la tèrça estròfa Mistral desvelopa, s’atarda en particular un detalh, coma lo diaul s’esconde dins los detalhs, que permete de salvar la vita dal pescaor fàcia a un dangier que se poiria pas pensar quora un es pas dal mestier: “Car, un boutoun que s’agantèsse,/ Pourrié se faire qu’empourtèsse/ L’ome au founs de la mar, quand jito soun fielat/ Anfos, Peiroun, Nourat e Jaume,/ Se prenon gàrdi de l’espaume,/ Bouton li rèm à sis escaume”. I es una assonància entre lo “boutoun” de vestit e lo “Bouton” dal vèrbe botar. Coma per dire l’importància d’aquest element.

Tòrna, après la descripcion de la mòrt dals peisses, la descripcion de l’activitat de pèsca e de navigacion. “Paro-à-vira li paro-escaumo ! / Dis Isclo d’Or avèn la paumo” parla de las isclas d’Ièras.

La fama dals pescaors es granda, ressona dins un espaci ample entre la Ciutat fins a la Catalonha francesa, es vaste! Mistral fa dire luènh a Calendau coma se i aguèsse una unitat umana entre los dos luecs, coma Calendau o ditz “En poupo lou Garbin, en pro lou dous Lugar,/ Emai douge cènt toun à vèndre ! / De la Ciéutat e de Port-Vèndre”.

Es fèsta “Li pescadou podon se pèndre” tot en recordar que los pescaors en fach un chaple dins la Natura marina “Aquéli de Cassis an escoufia la mar”.

L’evocacion de la trapèla maritima que representa la madraga

De’n primier, Mistral fa alternar la progression dals peisses amb la preparacion dals pescaors dins una seria d’estròfas dedicaias a un grop pi a un autre grop. Aquela alternància desvaria un pauc a la lectura e dòna coma un rescòntre amb suspense. Que fa pensar al rescòntre amorós que van i anar los peisses tanben. “Portmiéu” es un luec d’amor.

Calendau parla de l’amor que fa ligason amb la descripcion longassa d’Esterèla dins lo Cant precedent e que s’acabava per, enfin, lo raprochament d’Esterèla devèrs Calendau. Calendau comença lo Cant Cinc per dire “Vivo l’amour ! à iéu, richesso !” anam veire que lo mòt amor pilha dos senses. Perqué passa per la madraga.

Fa pensar que l’amor es una trapèla al sens pròpre e figurat perqué las doas estròfas parlan d’un biais poetic e de l’amor e de l’arribaiai de la molonaia de tons. La primiera estròfa es centraia sus la direccion donaia per l’amor: “D’uno pichoto quingenado,/ O miraclouso vesprenado/ Uno liuencho; uno sourdo, uno inmènso rumour/ Emplis l’espàci; lou vènt molo.../ A travès l’oundo que tremolo/ E s’amountiho à gròssi molo,/ Entre-veseveni, counducho pèr l’Amour”. La segonda parla de l’abondància, de la belessa dal luec –romantic- “l’azur liquide”: “Uno coumpagno sènso noumbre/ De toun ! Venien coume un encoumbre,/ En triangle, pèr ordre apignela, fendènt/ Tóuti d’un vanc l’azur liquide/ E lou plus fort servènt de guide: / Pereilamount, quand dins lou vuide/ Lucho lou Vènt-Terrau ‘mé lou Marin ardènt”.

Per parlar de la madraga, Mistral parla just avans dal decòr, que èra negatiu mas qu’aicí es completament lo contrari. Laissant pensar que los pescaors son de braves e coratjoses malgrat lo dire negatiu sus “Portmièu [...] fiéu”. Es un endrech estrategic per pausar la madraga, a mai l’endrech de vita per los peisses sigue un luec que los va menar a la mòrt coma se vei dins la parentèsi pas tant anecdotica qu’aquò: “(lou pèis qu’eissago/ Amo aquéu lio)”. L’image de la madraga es comparat a una “cacalauso”, es poetic per lo moment. Comprar una bastison d’òme a aquela de la Natura.

De l’explicacion tecnica de l’espaci pichonet sonat “chambro” s’acaba per parlar de preson coma vesèm dins “L’engen, cinq chambro lou partisson/ Que d’uno à l’autro s’aboutisson,/ Laberinte de maio ounte erro lou peissoun/ E de la primo à la segoundo/ A proupourcioun que lou pèis boundo,/ Se claus la porto em’uno boundo,/ E za! de mai en mai, se restren la presoun”.

L’estròfa “Foundènt pamens la palo luno/ Veici lou jour, e, pèr fourtuno,/ Veici que l’escabot nadaire, tout entié,/ S’èro abriva dins la madrago./ Diéu ma cabesso èro embriago ! Ah ! mis amour, n’aurés, de bago/ Aquest cop, noum de goi rouinan lis argentié” fa ligar l’amor a la fortuna, a l’argent. E a l’embriaguessa d’èstre ric coma l’argent dals peisses farà venir l’argent monetari. Coma l’espèra Calendau tre lo començament dal Cant.

Se demandam quin avalor Calendau sembla donar a l’amor, mas lo tèrme es important e renforçat dins aquesta estròfa, que sembla descriure l’amor uman que transpòrta e motiva mas Calendau parla tanben de l’amor dals peisses e sabèm gaire ont se tròba lo limite entre l’un e l’autre, talament que l’amor es comparat a un Dieu de patz: “L’amour es rèi, l’amour souleio,/ Escaufo, apàrio, emplis, coungreio/ Au mounde rènd dès viéu en plaço d’un mourènt,/ Entre li viéu boufo la guérro,/ Met la pas es lou diéu sus terro/ E lou pounchoun de sis esperro/ Fai boumbi souto mar li moustre calourènt”.

Entre la primiera estròfa que parla de “chambro” e las doas siguenta que parlan d’amor avèm l’impression que s’agisse d’una cambra d’amor uman.

Sembla que Calendau se pantaise a calinhar Esterèla perqué lo parangon es estrech entre lo detalh umanizant dals peisses que fregan mas que son descriches coma “calignon” e lo luec de la calanca que va donar la riquessa e confortar l’amor que pòrta a Esterèla per una corona de metal preciós sota un solèlh d’amor ardent:  “Li toun, mascle e femèu, calignon./ Apetega, quouro s’alignon/ E quouro en revoulun s’escavarton creirias,/ Sus la planuro clarinello/ Vèire uno armado blavinello/ Que revouluno o s’apignello,/ E, veirant de coulour, oundejo au souleias”.

La plaça dal solèlh es fòrta, es l’amor comparat a un Dieu de patz que raia coma a l’estròfa una, doas e tres: “Veici lou jour” pi “L’amour es rèi, l’amour souleio” pi enfin la siguenta “oundejo au souleias”. L’onda es propícia a totas las allusions poeticas de l’amor

La descripcion poetica de la molonaia de peisses que va drech dins la madraga es comparaia a totplen de gents que van en tropa a una nòça en direccion d’un luec agradiu. A mai aguessiam legit avans lo mòt “armado blavinello”. Mas lo costat plasent es renforçat per lo fach que son afogats per l’amor, mòt fòrt. Es un biais totplen poetic de parlar d’aquel luec de rescòntre per los peisses. O vesèm dins tota l’estròfa: “Van au bonur, van à la noço: Quento prèisso! que flamo! En foço/ l’espelis sus lou cors, dins l’amourouso umour,/ De bèlli taco vermeialo/ Un beluguié, cherpo reialo,/ Liéurèio d’or, raubo nouvialo/ Que desten e s’amosso emé li fio d’amour”.

L’ambient pareisse una fèsta, amb dança: “Èro superbe ! En farandoulo”. Mas ja l’element negatiu qu’apareisse, totun natural, es tanben la fèsta per l’arèndola (arenda) [avèm lo drech penses de metre un mòt mai pan occitan entre parentèsis dins la nòstra còpia d’agreg?] perqué va pitar dins la peissalha: “ Vesias parti lis arendoulo/ Pèr se gara davans”.

Mas l’idèa de la trapèla se pausa lèu amb coma una compassion “Paure pèis fouligaud ! / En escapant i toun alabre,/ Dintre l’i bèto e li salabre/ Toumbon de-plegoun, o d’un vabre/ Van pica sus lou ro: de la fèbre au mau -caud”.

Dins los dos vèrses avèm coma lo clap de fin d’una pèça de teatre amb “regounfle d’espectacle” dins “Mai un regounfle d’espetacle/ Se manifèsto, e de l’oustacle/ Estrementis subran lou darrié virouioun” que rima lèu amb “oustacle”.

La trapèla a calat e sembla i aver d’ironia amb “la couvado”, “court-bouioun” dins “Hòu es en gàbi la couvado !/ E nòsti bèto sóulevado/ An lou respousde l’abrivado.../ D’aut e d’òli, jouvènt ! es lèst lou court-bouioun”. Lo mòt “abrivado” fa pensar coma a la bovina e l’abrivada de bòus en Camarga. Mas levat que los bòus son ren tuats.

Mistral intègra coma sovent un racònte oral dins lo sieu poèma

Intègra un racuente oral a travèrs un provèrbi que far rimar lo nom de la calanca de “Pormièu” amb “fiéu” qu’es un paire que tuèt lo sieu enfant pi se suïcidèt. Es integrat al tèxt per la descripcion de l’entraia d’aquesta calanca, que sembla impossibla, mas al final una sosta bòna: “I’ a ‘no calanco retirado/ Que ie dison Pormiéu: l’intrado/ Fai orre, entre de baus rouiga pèr lou charpin// De la marino - que s’enfourno,/ En s’esbroufant, dins si cafourno./ Se ressarron li baus tout-d’un-cop, e cresès/ Que l’aspro gorgo aqui s’assouide.../ Noun ! tout-d’un-cop fai un recouide,/ E, clar e blu, descato un ouide/ Que s’estrèmo e s’alongo, alin tant que vesès.// D’un tèms catiéu estènt la preso,/ Uno tartano genouveso”. E es just avans la descripcion de la madraga que chapa los peisses, coma un image per dire que la calanca chapèt lo paire e lo filh dins la sieu borsa.

La violéncia de la descripcion de la madraga

Dins aquel vèrs e l’estròfa siguenta: “Adès, autant d’amour trefoulissien, autant// Aro tresanon de Coulèro./ Coumpagnoun, vogue la galèro !/ Vèngue d’ome avera lou corpo ! Eiçò n’es pas/ De figo bourjassoto ! an, auto !.../ Autour dóu corpo que ressauto/ Avançan tóuti: l’on assauto/ La vivènto meissoun dóu moubile campas” i es una rompeüra dins la descripcion amb l’oposicion “trefoulissien” e “Ara tresanon”.

Lo mòt colèra es clar. Pareisse complicat amb “vogue la galèro”, un lexic negatiu de la mar coma “en galèra” mas deven coma un combat, una ataca d’un castèl coma se vei amb “an, auto !.../ […] Avançan tóuti: l’on assauto”, lo vèrbe assautar o nòta ben.

Dins aquesta estròfa “Nous arrapan i brume, e saio ! Li toun, terriblamen en aio/ A dicho que dóu founs de la Chambro di Mort/ La ret se tiro, fau pecaire ! / Li vèire estorse de tout caire,/ Aspergissènt nòsti pescaire/ De pouverèu amar, - e terriblamen fort”, la duretat es donaia per l’autor amb “terriblamen en aio”. La destinacion finala es mortifèra e tragica, la vita d’aquels peisses es comptaia: “dóu founs de la Chambro di Mort”. La cambra d’amor se transfòrma a l’opausat complet, laissant pensar que l’amor es lo revèrs de la mòrt e que los dos son ligats. Coma per l’amor d’Esterèla qu’es complicat e ligat al brigand Severan qu’es un èstre negre e de mòrt.

Una mena de compassion es notaia ansin “pecaire !” amb lo ponch d’exclamacion. Se debaton per provar de s’escapar, d’un biais impossible malgrat lo fach de los veire “estorse”, coma ja en sofrança. La soleta defensa qu’an es aquò. E la soleta consequéncia es ben febla: “pouverèu amar, - e terriblamen fort”.

Aquesta part “S’entre-turtant ! Bèn coumparable/ A nautre, pople miserable ! / Quand tronon li campano, au jour qu’es en dangié/ La liberta vo la patrio,/ L’avuglamen nous desvario,/ Nous courrèn contro emé furio,/ E triounflo enterin lou tiran estrangié…” fa semblar los peisses als òmes. Ja dins ““S’entre-turtant ! Bèn coumparable/ A nautre, pople miserable !”, que lo vèrbe “comparar” utilizat mete en parangon sota la pluma de Mistral los òmes d’un “pople miserable” e los peisses en situacion miserabla. Se vei l’image d’una persona campaneant lo tocassenh per avertir d’una invasion dins “Quand tronon li campano, au jour qu’es en dangié”. Es coma una reflexion sus lo pòble occitan fàcia a una ataca e qu’es coma desvariat.

I es una antropomorfizacion clara dins “La liberta vo la patrio,/ L’avuglamen nous desvario,/ Nous courrèn contro emé furio” que aquí l’image es de resistir a una ataca injusta. De salvar una patria. Òc, estranh, non?

Pensam, en ulhauç mental a ce que Mistral a escrich, mai avans aquel Cant: “Lengo d’amour se i’a d’arlèri/ E de bastard, ah ! pèr Sant-Céri,/ Auras dou terradou li mascle à toun cousta./ E tant que lou mistrau ferouge/ Bramara dins li roco; aurouge/ T’apararen à boulet rouge/ Car es tu, la Patrìo e tu la Liberta !”. I es de qué èstre desconcertat. Perqué far dire aquò a Calendau, pescaor d’anchòias, a prepaus de peisses que son a se far pescar?

Se pensa alora que los pescaors son marrits. E que son d’imperialistas faguent l’invasion d’un terraire “E triounflo enterin lou tiran estrangié…”. Avèm l’impression de veire lo pòble d’òc se far pescar e morir dins la ret.

Encaena en mai sus un aspècte positiu amb “Pesco valènto e magnifico!”. Ironia, sentiment ambivalent? Sembla terrible totun amb la descripcion de la mesa a mòrt finala “L’un fichouirejo, e l’autre fico/ Dins l’esquino di toun lou foume, dard alu/ Que volo au bout d’uno courdeto/ Trepoun dins sa grasso bardeto,/ Lou pèis cabusso, e dis oundeto/ Pèr un draiôu de sang raio lou mirau blu”. Es coma la mar maculaia de sang.

La comparason amb de metas precioses, de belòias e mai de fruchas se fa dins aquela estròfa: “Plan, e cafi, mounto lou corpo,/ Mounto, esclatant coume uno gorbo/ Ounte l’or e l’argènt à bèl èime, e l’azur/ E lou rubis e l’esmeraudo,/ Bouion, espouscantsi brihaudo./ E, de sa maire sus la faudo/ Que bòujo de grafioun e d’aubricot madur”.

Mas tots los peisses son pas mòrts. Se vei dins aquela estròfa: “Tau d’enfantoun se precepiton,/ Sus la tounairo tau se jiton/ Li pescadou. Li toun mourrejon em’ esfors/ Mai pèr la co, mau-gratque tiro,/ Un tour-de man vous li reviro/ Lou vèntre en autleva d’amiro”. L’antropomorfizacion e doncas la mena de connivéncia entre Mistral dins la boca de Calendau e los peisses es trebolanta. Se vei dins “Despoudera, lou pèis amaino”.

Torna mai l’antropomorfizacion se presenta amb “Cors à cors,// N’i’a que li prenon à la lucho...”

La comparason amb una profusion de fruchas se vei dins aquestes vèrses: “Mauno de Diéu ! se coucoulucho/ Lou plen dis amadié, plus aut qu’i bastimen/ Carga d’arange de Maiorco”.

Se compara a d’argent, gràcias al nom dal peis “l’argentin”, coma la molonaia siguèsse lo metal preciós que beluguea al solèlh: “Li pèd resquihon dins la morco,/ E l’argentin, coume uno entorco,/ Escalustrolis iue d’un viéu belugamen”.

Se vei un chaple complet amb l’estròfa: “N’i’a que, dóu pèis fendènt la foulo,/ Ardidamen, en pleno goulo,/ A la nado, à bras nus, ie van passa ‘n marroun/ Entre li gaugno...”. Avèm l’impression d’un mesclum entre peisses e òmes. Una confusion. Es perturbant a la lectura. Benlèu per far reagir lo lector.

Los tres vèrses siguents “Mi poulacre/ Pièi entamenon lou massacre: / Zóu ! sus lis escaumo de nacre,/ A grand cop de destrau, de rèm e de barroun !” son durs. Comparar los pescaors a de gents “poulacre” es una insulta, e la rima amb “massacre” o renfòrça. Semblan de destruire un tresòr coma o liegèm amb “de nacre”.

L’aspècte, defenseire de la Natura de Mistral se vei amb aquesta estròfa “ Es lou plus triste: li vitimo/ Fan d’estrambord jusqu’àl’artimo,/ Pèr fugi la matanço” que l’antropomorfizacion es encara fòrta en comparar aquels peisses son de victimas.

La cima d’aquela descripcion sembla coma una traïson dals òmes per lors amics dins “e, mescla, li dóufin,/ Ai ! las ! ami dóu navegaire,/ Plouron coume d’enfant, pecaire! /Pièi tout acò, jasènt de-caire,/ Esten, descoulouri, fai pietadousofin”. Se pensa al mesclum entre los enfants presents sus lo pònt amb los pescaors e avèm mai l’impression de mesclum entre umanitat e bèstias. Subretot qu’aquí los dalfins son de mamifèrs coma los umans.

Lo mòt fin es aicí per arrestar e plantar aquela descripcion d’agonia e evitar d’abordar lo tractament dal peis possible. Vist qu’après parlan de far fèsta los pescaors.