“Qu’èm au dessèir deu 24 de deceme, la familha es tornada de la missa de mieja-nueit. Tots que son au canton:  anueit es vasut lo ninon Jesus e cadun s’agrepesis per se tirar de la paur…Es que, a la nueit de Nadau, a la vasuda deu drollet, las fòrças deu mau se desvelhan atau d’espandir lo malur sus tèrra. Los demònis son a córrer dens las vinhas e las broishas s’amassan dens los bòscs per i har missas negras e gitar sòrts aus uns e aus auts. Alavetz la familha se sarra au canton…

Pui, tot d’un còp, lo papè se leva. Los uelhs deus mainatges s’enlugrejan: que van alucar las halhas de palha e de hen mesclats. Lo papè camina en davant, los mainatges son a seguir en eishivar d’espiar de drèit o d’esquèrra de paur d’aperar lo  malur. Pui, lo papè s’estanca e tots alentorn d’eth de canturlejar la formula magica:

“Halha a Nadau
Lo pòrc a la sau
La pora au topin
Coratge vesin
Halha halhèra
Un punhat a cada arrèga!”

Atau solide que las semiadas seràn de las bonas, atau segur que lo mau hugirà de l’ostau…

Los vesins que hésen çò-medish e los vesins deus vesins.  Atau, de pertot s’espandís la lutz.

Vos estona que las fòrças deu mau s’escapin?”

Lo darrèir còp qu’avem viscut la Halha a Nadau, atau com ic conta la tradicion populària, èra de cap a las annadas 2000, quan lo nòste vesin vielh vengot cercar los nins per los i har víver, un darrèir còp, aquesta tradicion familhau deu Sud de Gironda.

Dempui…Silenci! Las unas après las autas, las familhas s’an arrestat d’ic héser… “Digun i crèi pas mei” çò disen lo monde quan se parla de reviscolar la causa. Mes jo, soi pas segur que digun i agi pas jamei cresut, es benlèu pas aquí lo problèma.

De qué har dab totas aqueras tradicions populàrias que son a s’atudar?

Deishar càser e préner las tradicions anglò-saxonas, sostengudas per l’interés comerciau? Hestejar Halloween davant de mudar en tradicion populària lo “Black Friday”?

Manténer, en tot saber que la memòria es partida de las familhas e deus vilatges, escanada dens lo mesprètz per lo pòble e sas tradicions, au nom de la luta contra la “supersticion”?

Lo mite de la modernitat triomfanta d’après la guèrra impausèt en çò nòste d’acabar la Halha de Nadau e lo presep familhau. Arribava de l’aut costat de la Mar Grana, lo pair de Nadau en vestís “Coca-cola”! Dab aquò, i avè tant de profièit e de ventas possiblas!

Egau, quan s’atudèren las vielhas tradicions gasconas, damorèt lo vuide.

A la debuta, digun i prenguèt guarda. La rason ganhava sus la surpersticion:  perqué donc anar corrér dens la campanha dab una halha? Perqué enqüera pensar qu’existen dens lo monde, las fòrças deu mau, quan la sciença, solide, avè dempui pausa, desmostrat lo contrari!

Digun a pas vist en aqueste temps que lo ligam sociau, la vita collectiva avèvan besunh de totas aqueras tradicions… Cò que clamèren Cl. Lewis-Straus, M.  Mead e los etnològs èra bon per los primitius, los pòbles que los i toquèren pas la “senta rason” e non pas per los civilizats com nosauts.

La fin de las tradicions populàrias acompanhèt tanben la fin deu monde rurau e l’exòdi cap a las ciutats, considerat com indispensable a una agricultura productiva, moderna e rentabla. E los quites paisans, vergonhós de lor cresença com de lor lenga, acceptèren, en partir, de deishar càser tot aquò.

Mes lo vuide es damorat:  dens un vilatge, atau com dens una ciutat, lo ligam collectiu es indispensable per trobar sa plaça e per ahortir lo grope sociau. Urosament que la “Grana America” e son comerci son aquí!

Conscients de tot aquò, dens las annadas ueitanta, bèra tropa de musicians e de militants occitans pensèren de reviscolar las hèstas en tot las modernisar e las adaptar. E aquò en tot purmèir per lo Carnavau.

Dab Gric de Prat nos estrambordèren aqueths projects e i avem passat hòrt temps e una vita collectiva en partir de la memòria locau. E aquò fonccionèt: quant de Carnavaus avem animat, de Halha a Nadau e autas malhadas? Non ic sèi pas, mes solide bèra tropa. Egau nos aperceboren a la longa, qu’avèvam plan de mau a manténer tot aquò: la hèsta se passava un an o dus, a còps un chic mei, tant que i avè monde per i trabalhar e pui, quan s’alaissavan los organisators, tot s’arrestava. L’esper qu’avèvam, de tornar apitar tradicions populàrias, se neguèt dens la consomacion de hèstas e de lésers…Lo monde venèva consumir com dens un magasin, pas guaire mei.

De tota aquesta mobilisacion damòran sonque quauquas troçinets de hèstas quan las colectivitats locaus prengoren en carga l’organisacion. Fin-finau, benlèu que nos mancava la consciéncia de pòble per manténer lo vam?

La demanda s’atudèt doçament a mesura que passava lo temps:  dens las banlegas de Bordèu, i pas mei guaire d’interés per tot aquò e los vilatges son poblats de “rurbans” venguts de las ciutats e trencats de tota estaca dab lo país. Lo vilatge es vasut mei o mens sonqu’un lòc de dromir.

Non sèi pas com se passèt dens los auts parçans occitans. Benlèu milhor quan damòra de las tradicions enqüera plan viventas?

I aurà un avenidor? Podem esperar un desvelh? Enqüera farré que se perseguissi la coneishença: quan s’atuda la memòria, com esperar un reviscòu?

Per Gric de Prat, aquò rai, hésem de mei en mei d’espectacles a l’empon, mes per la vita collectiva e per la memòria de la cultura populària gascona aquò es de dòu!

Au mens qu’i agi un comerciau que s’i tròbi de qué ganhar? Lo petit “milhàs canelat”, una còca tradicionau bordalesa es vasut internacionau per la fòrça d’un pastissèir qu’a sabut utilisar la marca de la tradicion! Qui sap çò que doman se passarà?