Fa de centenas de milièrs d’annadas que los ominids e Homo Sapiens dempuèi mai o mens 300 000 ans, utilizavan lo fuòc e vivián en societats petitas que s’organizavan a l’entorn de las culhidas, de la pesca e en mendre mesura de la caça. Homo Sapiens es fondamentalament un caçaire-culheire e una caçaira-culheira. Aquel biais de vida foguèt abandonat per qualques gropes d’umans fa 10 000 annadas amb l’agricultura e los primièrs vilatges e subretot fa 4000 ans amb las guèrras dels gropes organizats en pòbles de l’edat del bronze e subretot del fèrre. Lo novèl biais de viure en societat complèxas acabèt per s’imposar a l’umanitat lo sègle passat amb la mondializacion. Foguèt una rompedura màger dins l’istòria de l’umanitat.

Los e las arqueològs d’uèi refutan la version tradicionala de l’istòria, a saber que las societats se son complexificadas amb lo desvolopament de l’agricultura. Refutan tanben l’idèa que las societats evoluïssián de faiçon lineara, dels caçaires-culheires a de societats complèxas. Èra una interpretacion europèa subre la preïstòria del Pròche Orient e d’Euròpa, mentre qu’ara fòrça dadas arqueologicas dels autres continents mostran d’anar e tornar entre culhida e agricultura. Refutan tanben los prejujats dels arqueològs del sègle XX, generalament occidentals que consideravan lor societat modèrna industrializada coma intrinsècament superiora a las dels caçaires-culheires. Se sap ara que los caçaires-culheires son tanben capables de formar de grands grops, de complir de rituals e de bastir de monuments sofisticats.

Dempuèi 2011, de cercaires del mond entièr alimentan una banca de dadas arqueologicas e istoricas batejada Seshat. Conten ara mai de 200 000 informacions subre las civilizacions del mond: incas, egipcians, cmèrs, polinesians... Per cada societat, consignan la populacion, la talha del territòri, l’autor dels edificis, l’utilizacion del calendari, los nivèls ierarquics, l’armada, la preséncia de moneda etc. L’objectiu es de completar la compreension arqueologica de l’evolucion de las societats umanas per de tecnicas matematicas e estatisticas.

Lo Corrièr Internacional faguèt una presentacion de las darrièras publicacions del projècte Seshat.

Un primièr trabalh publicat en 2017 portava subre la tendéncia o non de las societats complèxas a se desvolopar d’un biais similar. Estudièron 414 societats sus las 10 000 darrièras annadas, amb mai de 50 variablas: espandiment territorial, densitat de populacion, nivèls d’ierarquia, escritura, construccion de sistèmas publics tal coma de rets d’irrigacion. Concluguèron que lo passatge cap a una societat complèxa es sobte, per quina cultura o quina epòca que siá.

Puèi, los cercaires de Seshat volguèron descobrir çò qu’aviava aquel cambiament de societat. Establiguèron una lista de 17 possibilitats, talas coma l’agricultura, l’espandiment geografic o l’ierarquia sociala, e analisèron las dadas per cercar quina èra lo factor iniciador, lo que precedís los autres. Un estudi inicial laissava entreveire que l’agricultura joguèt un ròtle important, mas l’estudi mostrèt que lo factor màger èra la guèrra. De trabalhs complementaris publicats en 2020 mostrèron que las societats creissián en tèrmes d’escala demografica e geografica fins a un lindal, sovent per l’annexion per la fòrça d’entitats vesinas. Pasmens, per despassar aquel lindal, una societat deviá desvolopar de sistèmas de “tractament de l’informacion” tal coma l’escritura. Lo conflicte èra important, per aumentar l’espandiment e la populacion, mas la guèrra non èra sufisenta.

Per d’unes cercaires, aquelas conclusions son sonque lo produit logic de la definicion de la complexitat en tèrmes de tecnologias, de contraròtle e d’extraccion. Aital, los trabalhs de culhida e d’espleitacion de las dadas se perseguisson.

Machiavelli escriguèt que « Qui vòl prevéser l’avenir deu consultar lo passat ». Benlèu qu’es lo temps plan mai reculat del paleolitic que nos cal consultar. Aital, la banca de dadas arqueologicas Seshat nos deuria ajudar a tornar pensar l’istoria de l’umanitat. per que la societat umana mondializada d’uèi pòsca se confrontar al desfís ecologic de la subrexpleitacion de la Tèrra qu’induguèt la rompedura istorica del biais de viure de l’umanitat d’aquels darrièrs 4000 ans.