Soi un apassionat d’istòria, mes èi tanben comprés qu’es quicòm qu’agrada a tot lo monde. Soi ara particularament a tribalhar sus l’istòria de Tolosa, e tot me balha la confirmacion de çò que sabèvi, es a díser que “l’istòria existís pas”.

Pr’amor que pensam totjorn que l’istòria es “l’ensems deus eveniments que’s son debanats dens las epòcas anterioras”, mes en vertat es meslèu “la coneishença qu’am deus eveniments que’s son debanats dens las epòcas anterioras.”

Sabèm tot aquò deus cronicaires de l’epòca (èran neutres?), deus istorians qu’an tribalhat suu subjècte (èran neutres?) e deu sistèma educatiu que depen deu poder. Tòrni tostemps díser çò que’avèva escrit Gaston Bachelard, lo filosòfe de las sciéncias: “L’esperit scientific es hèit de la correccion de las errors deu passat”. Doncas cau tanben saber espiar a l’endarrèr e tornar botar en question çò que sabèm. O que pensam saber.

Dens l’exemple de l’afar Calas sus la quau me soi recentament penjat, vaquí çò que sabèvi per la fin de mon escolaritat:

1/ En 1762 Jean Calas estoc condemnat a Tolosa per un crimi qu’avèva pas cometut.

2/ Estoc condemnat pr’amor qu’èra protestant per autoritats catolicas, que l’an acusat d’aver tuat son hilh Marc-Antòni pr’amor que volèva cambiar de religion.

3/ Lo castig deu quau patiscoc estoc particularament crudèu (suplici de la roda).

4/ Voltaire escrivoc a son subjècte Tractat sus la Tolerància per denonciar lo furiosèr deus catolics contra los protestants.

Après recèrcas e legidas de totas, semblaré que tot sia pas tan simple qu’aquò.

La part n°1 es exacta. Joan Calas a pas tuat degun e aquò estoc una error judiciària de las bèras.

Mes çò que truca es la dusau part. Solide que’s pòt pas díser que lo hèit qu’èra protestant a jogat en sa favor e a pas participat a’u hèr espiar malament peus jutges. Mes es pas aquò que’us decidiscoc de’u condemnar.

Purmèr cau saber que Calas avèva una marrida reputacion. En hèit es son purmèr hilh Loís, mès vielh, qu’avèva cambiat de religion e s’èra hèit catolic. Lo pair, reganhós, l’avèva hòrabandit de l’ostau sense nada ressorça e caloc l’intervencion de l’intendent deu rei qu’avoc coneishença de l’ahar per l’obligar de balhar 100 liuras anualas a son hilh per que posca víver. L’afar avèva hèit un cèrt brut dens la vila. Aquò a solide pesat dens l’idèia que’s son hèit los enquistaires.

Mes pièger qu’aquò, lo hilh s’èra suicidat. Calas e los testimònis declarèn purmèr qu’èra un accident, que l’avèvan trobat per tèrra, abans de cambiar de version davant las evidéncias e de díser que l’avèvan trobat penut. Aquesta desestruguessa malurosa le hascoc paréisher suspècte aus uelhs deus enquistaires.

E s’estudiam los archius de las decisions de justícia de l’epòca, Calas estoc pas condemnat mès pesugament que los autes pr’amor qu’èra protestant. Au contra, quitament se lo suplici de la ròda es òrre, lo jutge l’acordèc un retentum, una mena de gràcia per la quala lo borrèu l’estragolèc après duas oras per abracar lo suplici lavetz qu’èra pervist per durar fòrça mès.

Puèi un aute hilh de Calas, Pèir, exilat, encontrèc Voltaire e s’i escadoc de’u convéncer de l’inocéncia de son pair. Mes cau saber tanben que lo filosòfe avèva escrit purmèr un tèxte fòrça virulent contra Calas qu’èra, a son vejaire, eth l’intolerant criminau. Cadun se pòt enganar.

Doncas en conclusion, lo 1 es vertat, lo 2 es faus, cau levar deu 3 lo mot “particularament” e per çò deu 4, Voltaire a pleitejat per la Tolerància, çò qu’es fòrça plan, mes en tot prénguer un exemple qu’èra pas adaptat complètament.

Aquò me hè pensar a l’ahar deu praube Samuel Patty, mes es una auta istòria …