Lo desnosament dal poèma (part 1), comparat a la fin de Mirèio (part 2).

— Lo desnosament de l’epopèa comança de se veire dins los vèrses “Destrassounant la voues di coumbo,/ Lou biéu, lou biéu terrible roumbo” que marcan l’anóncia de la menaça que va arribar e se pensa la darriera. S’entende mas se vei pas encara.

Esterèla es aüra dicha “Rèino escarido” dal temps que Calendau es “lou brun jouvènt”. Arriba Severan “L’arpian” e la metafòra de l’abitat d’Esterèla “toun nis couloumbau”, que fa pensar qu’es coma una colomba de puretat, s’opausa a “De soun aspre sejour” coma se vei dins los vèrses “De soun aspre sejour la bello dóu Gibau/ L’entendeguè: - Rèino escarido,/ Fuge! lou brun jouvènt ie crido/ En l’ajougnènt d’uno escourrido,/ L’arpian, veici l’arpian sus toun nis couloumbau!”.

Los qualificatius per parlar de la banda de brigands son cargats de negativitat coma vesèm dins “Fuge, te dise! Emé sa bando/ Aloubatido, sacamando,/ Ve-lou, ve-lou que vèn! Deja, de-rebaloun,/ Deja, pèr li draio viranto,/ Escalon coume de taranto...”.

Lo coratge e la valentia de Calendau se veson amb lo fach que n’impòrta lo nombre, vòl anar al combat que sembla final “Soun dès! Mai quand sarien quaranto,/ Es moun jour! Laisso-me coumbatre Ganeloun!...”. La mencion de “Ganeloun” es una allusion al monde cavalieresc, biais a la mòda dins l’ambient dal Romantisme (la Cançon de Roland, dins laquala Ganelon es un traite que va metre en dangier Roland en rèire garda a Roncesvals) dins loqual Calendau s’inscriu per salvar la Princessa dals Bauçs, fàcia al felon Severan.

L’equipa de Severan es coma de bèstias “D’à pautoun”, son coma de cercar lor prea amb lo lexic de la caça “lou fur”, “d’à ment”, “testejant aurihouso” dins los vèrses “E, verai, la maudicho colo/ D’à pautoun grimpavo la colo,/ Tout à l’entour dóu baus fasènt lou fur, tenènt/ D’à ment, testejant aurihouso”.

La Natura tanben marca lo còup de frei e de paur qu’es a s’installar amb “Bramavo enterin esfraiouso/ L’auro dins la fourèst fuiouso”. D’aquel temps, l’augsute solelh contunha lo sieu cicle “Afera, lou soulèu tremountavo au Pounènt” coma per donar un ponch per èstre rassegurat.

Ja avèm un moment fòrt amb lo fach qu’Esterèla dòna d’un biais coma oficial lo sieu amor a Calendau dins l’estròfa avans lo grand fuec, coma una ceremonia de mariatge: “- O, la princesso diguè, palo,/ En s’apielant sus soun espalo/ De soun bras nus, ami, tèn-te lèst, car es éu! / O, que l’astrado s’acoumpligue!.../ Mai, comtes pas que iéu fugigue!/ Car, desenant, à tu me ligue/ Pèr l’ur d’aquesto vido, — e de l’autro peréu!”.

Es precisat qu’es un amor per la vita e per la mòrt, en cas que l’aventura s’acabe mal en rèire plan.

Es renforçat per l’estròfa d’après, la Natura testimònia de l’engatjament, coma o avèm poscut veire per la fòrça e l’importància de la Natura per Esterèla (e per Mistral) “Aubre dóu mount Gibau! Pinedo,/ Eusiero, nerto e mourvenedo!/ E tu, soulèu tremount/ e tu, campèstre siau!/ E tu, mar superbo!”.

Avèm l’impression d’urgéncia. Avèm tanben una impression de mòrt (mas pas exactament coma Rudèl que va morir dins los braces de la sieu dòna amaia que retròba après un amor de luènh, perqué Calendau èra just separat, un temps cort, a Aiglun) coma se vei amb l’expression dicha per Esterèla en se qualificant d’ “à l’angòni”. Lo mariatge es fach d’un biais in extremis e lèu, los brigands se rapròchan de mai en mai. N’avèm la confirmacion amb lo lexic s’i referent “testimòni”, “matrimòni” (riman ensèms a mai) e mai “nouviau”. Se debana dins la Natura e en companhia de la Natura. Esterèla ditz “Vous prene, iéu, pèr testimòni/ De moun eterne matrimòni!.../ Aucèu de la fourèst., cantas lou cant nouviau”. Sabèm ja qu’Esterèla a donat lo sieu amor a Calendau. Es pas ren coma episòdi, quora se raprocham de la fin de l’epopèa. I es un eveniment ja positiu e clau de pre conclusion.

Coma se lo mariatge siguèsse dich, la Princessa declara “O moun espous” mòt importantissime per Calendau que cèrcava lo sieu amor. E contunha “o moun dous mèstre,/ Mèstre assoulu de tout moun èstre” qu’al passatge Calendau es qualificat de “Mèstre”, dos còups, coma per recordar que la sieu formacion es acabaia e recòrdi de l’episòdi dal Cant “Li Companhons”).

Après se pensa que poirà, enfin, meritar definitivament de profitar en patz dal sieu amor.

Es coma se se rejuguèsse la scèna de “Guibour” que demanda al chivalier davans d’ela d’anar se batre per defendre lors vitas fàcia a las atacas dals maures e provar qu’es ben “Comte Guihèn”. Lo vèrs “Tè, vaqui toun pougnard di vièi prince Baussen” es coma per mostrar que Calendau es adobat amb la remèsa de l’arma blanca, aquí per una regina (simbòl de la dòna qu’es la sobeirana dal còr dal chivalier, image medieval repilhat per lo Romantisme), per anar se batre. Es renforçat ansin e recòrda ce que Calendau diguèt dins l’estròfa que retròba Esterèla sus lo mont Gibau: Esterèla es aüra dicha “Rèino escarido”.

E mai, Esterèla li dòna l’acòrdi per que Calendau inscrigue la sieu accion guerriera dins la seguia de la familha dals Bauçs “Vai, emé lou crid de mi rèire:/ A l’asard! ...”. Es tanben un image dins l’estil medieval per dire que l’òme relèva lo nom e lo blason de la sieu esposa que fa sieu (e ne’n pilha lo patronime tanben).

Mas d’un biais estranh lo crit de guèrra es talhat, perqué? L’abséncia de seguia brilha per la sieu abséncia. Aquí es benlèu facha a bèl esprèssi per nos pausar de questions e cavar mai, coma dins mistèri (entrant dins lo biais dal Romantisme coma sus la questa dal passat). En entier, la familha dals Bauçs a coma crit “A l’azard Bautesard!” (coma lo nom de las edicions de la darriera version de Calendau...). Sembla estonant qua la dòna dals Bauçs ague obliat la devisa de la familha que n’es fiera. E que metre en plaça, perqué non dire: A l’azard... Calendau? Segurament per la rima impossibla. Mas perqué Calendau seria considerat coma dins la simbolica d’un rei mague? Lou Tresor dóu Felibrige ditz a l’entraia Bautezar “nom dau rei mague associat a la ciutat dei Bauçs, qu’a pres per armas una estèla o una cometa”. En aquel sens, correspònde a Calendau que defende la sieu estèla al sens figurat e pròpre aüra: pilha las armas.

S’inscriu ben dins la dinamica dal campion de Provença, d’un biais filial aüra perqué los senhors dals Bauçs constituon l’una de las familhas mai polerosas de la bassa Provença medievala. An un poler local important dins l’oèst dal comtat de Provença a la fin dal primier millenari (dominacion contracarraia al sègle XIII per lo Còmte de Barcelona que marca la fin de la familha). Èran de senhors independents, castelans dals Bauçs e d’Arle, e exercian una autoritat considerabla al nivèl local.

Baltazar es un personatge dal Libre de Daniel (Ancian Testament) qu’i es descrich coma lo rei dal temps de la presa de la vila per los enemics. Es coma la situacion de Calendau, accède a l’estatut d’espós de la regina al moment de l’ataca dal luec ont rèsta Esterèla e aüra el.

E d’un autre sens, apòrta la bòna nòva de la naissença d’un novèl moment per ela, que se poiria legir a mai en simbolica.

Coma dins las istòrias cuntaias per Calendau al castèl d’Aiglun que retipan de solucions possiblas per la fin d’aquesta epopèa, Esterèla ditz “E, coume es de crèire,/ Se noun demores lou vincèire,/ Quatecant, o moun bèu, planto-lou dins moun sen!”, es un suïcidi qu’es envisatjat, coma dins la darriera istòria d’amor tragica dal mite d’Erò.

Se pòl pensar que la mòrt es envisatjaia per l’apèl d’Esterèla a Dieu “O Diéu!” e surbetot per “O Diéu, suprème asile!”.

Mas ja l’apèl devèrs Diéu es per constatar las dificultats de trobar lo grand amor (l’injustícia de pas aver lo drech de s’enganar?) coma se vei dins “D’abord qu’as fa tant defecile,/ En aquest mounde bas, l’acès dóu grand amour”. Subretot a l’epòca probabla de l’accion, lo mariatge permetia pas lo divòrci coma solucion.

Esterèla implora ajua e perdon a Dieu sus aquesta situacion e demanda excusa coma per s’èstre mariats, es ela qu’a donat lo sieu amor oficialament coma esposa a Calendau e ditz “Perdouno is amo trop bouiènto/ Que l’entravadis impaciènto,/ E que lou sauton.”. Mas coma una dòna, la valentia deu permetre de provar qu’es just dins los vèrses siguents ansin “[Perdouno is amo trop bouiènt] E, vaiènto,/ Duerbe-ie lou clarun que n’a gens de brumour!...”. E aquí se demanda de sortir dal trèbol coma per evitar ce qu’a causat la mòrt de Leandre dins la darriera istòria d’amor tragica dal mite d’Erò.

L’apèl a Dieu a coma transformat lo moment en moment santificator se vei dins los mòts que semblan oximorics “D’uno santo embriagadisso”. Coma plen de vam gràcias a las paraulas d’Esterèla, i a de qué!, Calendau va al combat. Es coma lo rei de la jungla, vist qu’es considerat per ela coma lo sieu espós. L’image dal lion, rei de la Natura, Natura coma Esterèla li platz tant se vei dins los vèrses siguents “Calendau trespourta s’eirisso/ Coume un jouine lioun que vèi dins soun draiòu/ veni lou tigre; em’ alegresso/ Quicho la man de sa mestresso/ Aganto l’armo, la caresso/ Pièi s’avança intrepide au bord dóu degoulòu”. Avèm un cort moment de suspense per saber se sauta dins lo vuei o se va atacar. Finalament, ten l’escomessa coma lo Còmte d’Aurenja, e va se defendre.

L’image medieval es confirmat e longament desvelopat dins la semblança dal mont Gibau a un castèl inexpugnable dins l’estròfa completa: “Pèr un grand bàrri de naturo/ Que de tout caire l’encenturo/ Lou Gibau, de tout caire, aparèis taia dre,/ Inabourdable; i’a qu’un rode/ Pèr ie mounta: dire vous pode/ Que noun farias teni un code/ En aquéu raspaioun autant soude qu’estré”.

Acapita alora lo moment de la confrontacion. Es important perqué es lo primier combat de Calendau amb qualqu’un, levat verbalament, aicí juga la sieu vita, lo cuent se mete encara mai en vita: “Or, à l’estrème de l’escalo,/ Pas-pulèu Calendau se calo”. L’aparicion sieua es coma una granda estupefaccion “Qu’esbarluga dóu cop, li dès assalidou/ Se traison adavau en rèire;/ Lou Comte éu-meme, de revèire / Pereilamount soun empegnèire /E fièr coume Artaban, toumbo dóu joucadou”. Avèm l’impression que Calendau a ja ganhat vista la dificultat per puar fins al som. L’efièch de suspresa èra gròs.

Al passatge, l’Artaban qu’a balhat l’expression: “fier coma Artaban”, es un eròi purament imaginari dal roman Cléopatre de l’autor perigòrd De la Calprenède al sègle XVII (e non per Marivaux posterior).

Mas per crear un rebomb dins lo cuent, tòrnan immediatament los marits, determinats dal bòn, dins l’estròfa d’après: “Pièi, revénènt de soun dessóuti/ En un vira-d’iue: - Anen tóuti!- / E, pistoulet au poung, se lançon à l’assaut./ Mai l’aparaire d’Esterello, / Em’ uno fourmidablo grelo/ De roucassiho toumbarello/ E d’afrous massacan, lis acuei d’amoundaut”.

Es coma un combat d’un titan que manda de pèiras, còntra los brigands que tiran de simplas balas. I es una inegalitat dins aquel combat.

La descripcion dal combat es modèrna, ben realista amb de detalhs que dònan de relèu “Li balo siblon, e li roco/ Fan d’estramas e de bachoco”. A mai dins la nafraüra “Quinge-Ounço lou proumié barrulo, encervela/ Pourrejitant milo escoumenje, / Furious, desesperant d’atenge”.

Mas los autres brigands, se braman al revenge, pasmens d’un biais ridicul davalan coma un signe de desfacha “Sis acoula, cridant revenje,/ A la precepitado an tóuti davala”.

Los vèrses “Ourlon, trapejon, viron, tournon,/ E sa venjanço noun ajournon” mòstran que son desemparats.

Segurs pasmens de lor victòria l’interpèlan “- Aniue, cridon, bastard, dins ta closco de chin,/ Qu’insoulènto d’amount nous nargo,/ Chourlaren lou vin de la Margo!...” e pensan ja a s’enchocar coma per la drilhança passaia al castèl d’Aiglun.

Aquò dich repuan efectivament per atacar “E s’abrivon à la recargo” mas lo cap de la banda sembla d’aver un òs fàcia a el coma lo vèrs siguent o ditz “Lou Comte Severan èro verd dóu pegin”.

Lo costat de combat de titan, al mens per Calendau, se vei confirmat aquí “E Calendau eigrejo, arranco/ Un clapas moustre: l’avalanco/ Trestoumbo, sauto e roto, escracho Trenco-Serp”. E mai es lo segond luectenent important de Severan. E contunha en tocar lo tèrç luectenent dal cap dals brigands coma se vei amb “Estroupio dins sa redoulado/ Ventabren...”.

Severan sembla d’aver trobar mai dur qu’el se vei dins la reculaia e l’interjeccion finala dals vèrses: “A la reculado,/ Pèr fourvia la periclado,/ S’esvarton li bandit enca ‘n cop. - Lucifèr!”. Era question de Dieu avans, aüra es question de diaul.

Dins las doas estròfas siguentas i es coma un gròs moment de flotament e fa una tiraia verbala coma una remesa en question: “Maladicioun! terro de l’aule!” sembla ironic, vist qu’es el lo marit e se planhe de la duretat de la situacion en parlant d’infèrn. Estonament que laissa pensar qu’es lo primier còup que viu l’infèrn ansin.

Lo nivèl d’enervament se vei amb los mòts “rasclet” per designar Calendau e “caro-vira” dins los vèrses “Mai sara di que iéu me traule/ Davans aquéu rasclet? - diguè, caro-vira”.

Vei coma un esplech d’aver estat dur amb lo sieu pròpre paire per la nòça qu’avèm descubèrt lo paire qu’a entrainat la fugia d’Esterèla dins los vèrses “Lou capitàni, - en pléni noço/ Iéu que noun ai clina cabosso/ Davans moun paire, malo-bosso!”. Es un esplech gaire famós e gaire impressionant.

Lo costat rebèl e dur pasmens arriba e parla, de totas las autoritats e limites qu’a jamai respectats, coma qualqu’un que repassa la sieu vita avans de se morir: “Iéu que, davans l’esglai di lèi, noun ai vara,// Ni davans crime inespiable, Ni davans Diéu, ni davans Diable,/ Ni davans lou bourrèu dóu rouge Parlamen!”

Los vèrses siguents son coma per se donar de medalhas el “que gouverne”, “rèi dóu mal” e trobar benlèu de fòrça per tornar combatre “Iéu que gouverne l’invesible, / Iéu rèi dóu mau”. En aquò s’opausa al rei d’Esterèla. Coma avèm ja vist l’emplec de “rèi” e “rèino” per cadun dals dos.

Los vèrses “iéu invincible,/ Iéu Severan, sarié poussible!!...” fan ensar qu’envisatja la desfacha, malgrat los actes passats. Amb un difús sentiment de desespèr?

“E de-mourre-bourdoun, acò di, rudamen// En amoudant sa troupelado,/ S’embrounco mai à l’ escalado”, la victòria sembla impossibla de fach.

Una allusion de mai al monde antic se fai dins los vèrses “Abord, de soun Oulimpe, abord de roucassoun/ Lou jouine diéu en van”. Calendau es dich mai qu’un rei, es un “Diéu” que demòra amb los autres dieus d’amon sus lo mont Gibau devengut un Olimpe provençau.

Coma un combat titanesc Calendau “fai plòure/ Coume un groupas: sènso s’esmòure/ Di pèiro que podon lou mòurre”. Severan sembla a gaire, just de grans.

Mas es tenaç coma de marrit grame “Lou fourban, tèsto aqui, s’acroco is avaussoun”.

Los autres brigands que n’aviam pas encara lo nom, de segonds cotèls son nomenats mas va èstre lo chaple per els “E mounto dur e mounto sèmpre,/ Se desounglant li quatre mèmbre,/ Apelant, afrountant Calendau sournaru/ Qu’ amount dins l’oumbro uiausso e trono,/ Quand, tóuti au cop, reçaupènt drono,/ Bèl-Aubre, Boucaru, Jan-Trono,/ Pousson un bram: terrible, escana. Boucaru// Es eslabra coume un vièi quèli”. I es un juec de mòts entre lo nom “Boucaru” ligat a la boca e “eslabra”, partia de la boca. E mai l’òme es comparat a un objècte que fa venir sus el un costat ridicul, amb una mòrt pauc gloriosa.

E contunha “Toumbon coume de sànti-bèlli/ E Jan-Trono e Bèl-Aubre, escrebassi”. Se’n es mancat de pauc per lo Capitani dals brigands “grand gau/ Aguè lou Comte d’èstre en foro,/ Car autramen coume uno toro / Lou meme clap lou metié ‘n boro”. L’expression “sànti-bèlli” sembla un pauc ironica dins aquesta situacion. Mas après tot, se Calendau es coma Baltazar, pòl jugar amb de santons per Mistral!

Severan, que pòrta ben lo sieu nom, mai que sevère, es enrabiat “Rajous, e tout cubert dóu sang de sis esclau”. Al passatge la precision “esclau” mòstra que degalha totplen d’energia ren que per el. Coma egoïsta. Es un destructor. Anóncia una furor e una solucion de desespèr, la destruccion de tot avuglament. Per lo fuec.

Après l’episòdi dal fuec qu’avèm ja desvelopat a la Question 3, se parla enfin dals dos amoroses per saber ce que devènon.

La situacion sembla alora perdua per els, son prisoniers, encerclats -sembla- coma o vesèm dins: “L’usclado folo, gisclarello,/ Vers Calendau, vers Esterello/ Refoufo pèr oundado en furour: espanta,/ Lou cor batènt, la voues estencho,/ De mai en mai veson restrencho/ A soun entour la caudo cencho”.

Lo Mistral aüra es semblant al diaul “Li brusc dóu planestèu ounte soun aplanta// Deja se torron; coume un diable/ Lou Mistrau rounflo, fourmidable,/ E bourroulo e sagagno e ‘mpuro lou coumbour”. Los vèrses “Que resplendis, tau qu’un Vesùvi/ Despièi la mar fin-qu’à l’Artùbi” amb la mencion dal Vesuvi fa pensar a la ciutat antica de Pompeï descubèrta qualques sègles avans e l’amplor de la zòna que vei lo fuec, fins a l’aut departament actual de Var.

Mas arriba l’eveniment exterior que va, probable, far cambiar lo cors de las causas.

“Tout-d’un-cop,peralin, à la sournuro, don!/ Uno campano sono e plouro,/ Don! Don!campanejant subr’ouro...”. Es coma un signal per Calendau: “De Calendau lou cor s’aubouro:/ Campano de Cassis, a couneigu toun son!”.

La suplica a intervenir dins lo cors de l’istòria que s’anóncia tragic se vei per la repeticion de “Sono”. Es question de far lo pòble, dal vilatge mas benlèu de Provença tot, coma o vesèm dins los vèrses: “Sono, campano! Sono vite!/ E qu’à ta voues se precepite/ Un pople entié!”.

Calendau demanda ajua coma, tot d’un còup un enfant “Toun fiéu, lou fiéu qu’as bateja,/ S’en vai peri de mort crudèlo...”. Se vei subran la solidaritat cassidenca “Di Cassiden lou cor boundello; / Cassis. entiero se courdello,/ E lando vers lou bos que se vèi ardeja...”

La repeticion de “Sono” dins l’estròfa siguenta marca l’urgéncia urgentissima dins “Sono, campano benesido!/ Tóuti li fueio soun brounzido”. Lo dangier sembla al mai pròche de la fin coma se vei dins la descripcion dal narrator: “La cimo dóu Gibau s’atubo...”.

Avèm coma un recòrdi dals maures amb las qualificacions dals brigands restants de Severan dins “Li cafèr/, Au brut déu toco-sin, en aio/ Mai-que-mai, zóu! dins la broussaio,/ Zóu! Multiplicon si fassaio/ Pèr avinci lou bout de soun óubrage fèr”. Es coma s’aguèsson tan paur de las campanas coma de mancar de tuar los amoroses. L’aspècte òrre de lor accion es elevaia al nivèl bestial amb “fèr”. L’acceleracion de lor accion si ve per lo redoblament de “zóu!”.

Lo cuent sembla dich e clavat quora un eveniment inesperat de mai arriba. Pasmens es anonciat amb de qualificatius que, pensam, se poiriam aplicar als dos amoroses “terrible” e “ourrible”. Mas s’agisse de Severan dins los vèrses “Quand un estras crussis terrible,/ Acoumpagna d’un crid ourrible/ Lou Comte Severan, o miracle de Diéu!/ Souto lou trounc, souto la ramo/ D’un grand pinastre tout en flamo,/ Es aclapa, qu’idoulo e bramo.../ Pèr lou mitan dóu cors es arrapa tout viéu”. I es coma una oximòra amb “miracle de Diéu!” fàcia a “Es aclapa, qu’idoulo e bramo”. E mai “es arrapa tout viéu”. Dieu castiga.

I es un costat estupide a criticar Dieu de per aquesta situacion inesperaia, coma l’aigaire aigat (o lo cremaire cremat), perqué Severan parla de Dieu traite dal temps que de per el, a totjorn blasfemat coma se vei dins los vèrses: “- Ai! treitamen tu que m’escraches,/ Crido en mourènt, negre Diéu! Saches/ Qu’à pèd joun ai cauca toun noum, tant qu’ai pouscu!”. Lo costat atròç de la psicologia dal personatge se vei, coma un summum, perqué al moment de morir, contunha e persiste “O, dis, dóu founs d’aquest abime/ Ounte iéu, rangoulous, me rime,/ Te jite à la fàci mi crime,/ En foro de ta lèi glourious d’agué viscu!...-”.

Es talament brut interiorament que lo parallèle entre la Natura bruta, coma un babi, e el sembla gentila dins los vèrses “E, lis iue rouge coume un bàbi,/ Fai si darrié badai, de ràbi/ Escumous e bramant coume un tau qu’a manja/ D’estranglo-chino de varaire”.

E lèu la seguia positiva sembla s’impausar coma après una esitacion dal destin o dal narrator: “Mai d’Esterello l’aparaire/ Vèi en courrènt veni si fraire/ Dins l’aubo dóu matin que pounchejo deja.// E tout un pople, dous milo amo,/ Intron en lucho emé li flamo; / Au flèu desbadarna copon camin; l’azur,/ Dins lou levant, de rai s’asoundo”.

La fòrça dal collectiu salva Calendau, l’emplec de “fraire” remanda a un companhonatge natural, entre cassidencs de la bòna.

E gràcias al pòble, enfin al sens pròpre e figurat Calendau alena “E Calendau, lou fiéu de l’oundo,/ E di cresten la rèino bloundo,/ Eu, emé si dos narro uberto à l’aire pur”.

“Elo, soun péu que ie penjourlo/ Coume un bèu liame de ginjourlo” fa pensar coma s’aguèsse un colar mas de fruchas coma a talh per una regina de la Natura.

Los cèndres que recalan dal cèl, son transformats coma d’un biais poetic en matèria preciosa “Souto aquéu giscle d’or, de safir, de diamant/ Que li recuerb coume un cebòri”, coma ce qu’es getat sus los nòvis a la fin d’un mariatge.

“Alor se mostron”, fa pensar coma a una revelacion, coma de subrevivents tanben d’un gròs fuec.

An triomfat de la mòrt, e a triomfat lor amor despassant tots las empachas, lo solelh tornant e semblant benesir lor glòria coma se vei dins los vèrses: “fasènt flòri/ Dins lou soulèu e dins la glòri”. E juec de mòts suplementari, lo vèrs “A la cimo dóu baus, aganta pèr la man”, mòstra que Calendau es arribat al som de las espròvas, a la cima dal bauç coma fins al mai aut per renovelar la glòria de la familha dals Bauçs e n’a meritat d’èstre a la tèsta dal(s) Bauç(s) aüra, en tenir la man de la sieu dòna, coma a egal d’ela tanben.

Coma per una cobla reiala los cassidencs son, imaginam, al dabàs dal mont Gibau, e los dos amoroses en cima, coma sus un tròne, se vei per la reaccion dal pòble: “L’aplaudimende dous milo amo/ E li saludo e lis aclamo/ - Calendau! Calendau!”.

Es enfin coma un coronament per el, es el qu’es aclamat (Esterèla passa aquí, darrier, es al sieu latz).

I es una nocion de renaissença coma dins lo fach de festear la Prima qu’arriba dins los vèrses “Planten, planten lou Mai”. En aquò i es un resson etimologic amb “Calendau” e se pensa a “Kalenda maia” cançon dal trobador Raimbaut de Vaqueiras (qu’avèm ja vist dins Calendau) que canta la sieu dòna ansin. Se pensa a la tradicion provençala d’elegir la Regina dals Mais tanben, per festear la Prima e la renaissença de la Natura. Pega ben amb la fin dal fuec dal mont Gibau, qu’après la Natura va recréisser.

Es presentat d’un bais que pòl semblar ambigü en “counquistaire d’Esterello”. Se pòl legir coma conquistaire de las espròvas que Esterèla li a demandat de complir respècte a la Natura, e mai detrobar una solucion a la sieu situacion quasi sensa sortia amb Severan. Es coma una victòria tanben sus ce que Esterèla disia: qu’èra melhor de laissar calar aquesta aventura per ela e la laissar soleta dins lo sieu abric de Gibau.

Los vèrses “Éu glourifico, éu desfourrello/ Nosto calanco pescarello...” es coma per tornar tanben a una relocalizacion de l’eròi dins lo sieu mitan de partença, lo bloca es blocaia. Era Prince a Ais, es rei a Cassís. Entraina la nòva, que suspren lo lector tanben mas que mòstra lo sieu meriti, que sembla talament una evidéncia, devenir cònsol (par aclamacion populara e sensa passar per d’eleccions e amb una duraia que sembla etèrna -coma per un immortal- al passatge) amb “Noumen, noumen-lou Conse, e Conse longo-mai!-”.

Lo mariatge simbolic fach just avans lo fuec, en preséncia de testimònis de la Natura, aüra a una reconoissença umana, sociala descricha per los vèrses: “Acò disènt, la moulounado/ I nòvi fai l’acoumpagnado,/ I nòvi generous, amourous, benurous”. La repteticion dal sufix “-ous” accentua aquels estats.

Lo solelh sembla de benesir aquesta union per la sieu mencion ren que dos còups aicí “E lou soulèu, que Diéu doumino,/ Lou grand soulèu mounto, ilumino” tot en precisar coma una nòta per gardar lo costat crestian “que Diéu domina”. Mas de fach sembla mens important, sustot dins una òbra que fa la part bèla a l’Antiquitat e a lor dieus (al plural). L’idèa dicha dins aquels dos vèrses “En coungreiant sènso termino/ De nouvèus estrambord, de nouvèus amourous” e que l’exemple d’Esterèla e Calendau sièrve d’exemple positiu per lo país dins lo contèxt de l’epopea. E mai que lo lector, coma dins l’ànima dal romantisme, vòrgue rebastir la glòria coma los monuments de Provença e fague viure lo país. Es coma un programa de renaissença nacionala e de victòria dal ben, de la Natura, còntra lo mal e l’injustícia de l’Istòria que sembla clavaia.

Es enfin lo moment de profitar de tota la sabença qu’a recampaia, se vei dins lo parallèl “Mai lou tinau me sèmblo coume: / Adiéu, vendémio!...”.

Lo costat modèste de partença de Calendau -non nòble, mas nòble de còr e rendut coma tal per las sieus espròvas- mòstra qu’a còr valent, ren es impossible, coma ditz la crit de guèrra de la familha dals Bauçs: “A l’asard, Bautesar!” coma se vei dins los vèrses siguents: E vaqui coume/ Un pescadou d’anchoio, un enfant dóu païs”.

Es ben lo campion de Provença, coma l’òme de la situacion “Pèr èstre l’ome de Prouvènço/ Lou mai valènt entre Arle e Vènço”. L’ocasion de recordar la geografia dal Comtat de Provença al passatge.

Èra ja “Prince de Jouvènço” a Ais, deven “Poussessour d’Esterello” per aver mostrat la sieu valor, e enfin, la populacion cassidenca l’elegisse espontaneament coma tot natural “Conse de Cassis”.

Es l’amor e la glòria, tant al nivèl provençal (ai una esitacion s’es stricto sensu cf. “Pèr èstre l’ome de Prouvènço/ Lou mai valènt entre Arle e Vènço” o lato sensu tanben?) coma al nivèl local a Cassís. Calendau es guierdonat dal títol de Cònsol de Cassís, a doble títol: per n’èstre l’enfant dal país e per aver complit de proessas fòra lo país. A ben fach la sieu formacion dins lo monde per devenir un bòn ciutadan, e mai qu’aquò, un bòn cònsol. Coma referéncia a l’antiquitat es digne d’èstre elegit representant dins l’assemblaia dals ciutadans de la vila.

Coma clinh d’uèlh final, l’escrich es datat dal mes de “Calèndo de l’an de 1866” que fa resson e ligam etimologia amb lo prenom de l’eròi, eròi de la renaissença, eròi d’un temps novèl per Esterèla e per Provença.

Mesa en parallèl amb la fin de Mirèio

Dins lo Cant XI (Li Santo) a la fin dal camin de Mirelha, Las Santas Marias li aparèisson e explican lor istòria. Es encara un biais que platz a Mistral per parlar de l’Istòria de Provença. Mistral fa parier tot delòng Calendau.

Lo parallèl amb lo darrier cant, lo Cant XII de Mirèio (mema numerotacion, amb chifra simbolica, dals Cants per Calendau) se vei ja per lo contèxt, los dos amoroses son separats e se van retrobar.

Mas lo Cant XII de Mirèio vei la partença dals parents de Mirelha e de Vincenç, que son dins lo país dei Bauçs, per anar a Las Santas Marias sus los passes de Mirelha.

Comença per los vèrses: “Di Mario que s’envoulavon/ Ansin Ii paraulo calavon,/ Calavon pau-à-pau de nivo en nivo d’or”. Qualque part la preséncia de Dieu se’n va. Mas per la cobla Esterèla e Calendau sus lo Gibau, els apareisson e mai son environats de matèrias preciosas sus lo mont (coma las Santas) sota lo solèlh (e Diéu darrier).

Mirelha sembla pasmens que sigue regina coma Esterèla coma l’indica lo vèrs “E qu’uno estranjo souleiado/ Encourouno soun front de nouvèlli bèuta”, mas estranjo anóncia la mòrt. Qu’Esterèla es la regina amb lo sieu rei que lor victòria anóncia la vita.

Mirelha aspera pas qualque part Vincenç, coma Esterèla al mont Gibau. Al contrari es ela que s’escapa e se pèrde dins una mèna de desèrt qu’es Camarga, e doncas rende las retrobalhas mai complèxas.

Per Mirelha va en direccion de la mar sens objectiu que de se’n remetre a Las Santas Marias, doncas tanben a Diéu, en posicion de passivitat, malgrat la caminaia gròssa d’ela. Dal temps que l’autre eròi de l’epopèa de qualques ans pi, Calendau passa lo sieu temps sus la mar e n’es actor per d’objectius precises.

Se dins lo cant final, Calendau respira après lo fuec dal mont Gibau, es lo contrari per Mirelha. A la diferéncia de Calendau per cu la mar es lo quotidian, lo positiu e la rapiditat per anar retrobar Esterèla, per Mirelha la Camarga, la mar es la direccion de l’amar, de la mòrt coma o vesèm dins los vèrses “Mirèio enfin, d’un parla feble/ A murmura quàuqui mot treble: / De vers la terro, dis, emé de vers la mar/ Sente veni dos alenado:/ Uno di dos èi serenado/ Coume l’alen di matinado;/ Mai l’autro es espannado, ardènto, e sènt l’amar”.

Après i es question de mòrt, lo risc es present dins los dos cases. Per lo fuec dal solelh, la calor e la set ligaias per Mirelha. E per lo fuec ben real per los dos amoroses dins Calendau.

Mas Vincenç arriba après los parents de Mirelha e arriban totes totun tròup tardi -rapòrt a Calendau- per retrobar la tant amaia. Calendau a lo temps de prevenir Esterèla. Es una diferéncia per Mirèio, que los parents la retròban, pi Vincenç mas li parla just al moment de se morir.

A mai quora Vincenç arriba a Las Santas Marias, es encara perdut e sap pas ont es, que demanda al monde “Mounte es? Ensignas-me mounte es”. Dal temps que Calendau va sus lo mont Gibau directament. Vincença va a la glèisa, Calendau va sus lo som de la Natura.

La preséncia de Diéu es fortissima dins Mirèio. Coma Vincenç que ditz mai “Qu’ai fa, malan de Diéu pèr agué tan de mau?”. Es mai leugiera e la Natura es mai presenta concretament dins Calendau. Sembla que Dieu sigue en amont, mas darrier lo solèlh.

Lo pòble provençau es present dins las doas òbras, coma testimòni. Mas dins Mirèio es per cantar la messa per esperar de salvar Mirelha “Dóu founs de la glèiso mountavo/ La voues dóu pople que cantavo”, lo pòble es coma un decòr passiu, facilita gaire -ni avans ni a aquel moment- aquest amor. Va meme dins lo sens de facilitar l’arribaia dal vent que va menar la barca que portarà Mirelha amb las Santas Marias coma nos l’indica “O Santo, bèlli mariniero/ [...] Coume fara dins sa pinello/ Lou marin, quand la mar bacello/ Se ié mandas pas lèu voste bon ventoulet?”. Lo pòble santen es just aquí coma per se plorar e implorar la salvacion. Dal temps que per Calendau lo “pople” es per l’ajuar concretament, per amorçar lo fuec pi per l’aclamar. E mai, lo pòble es actor e dòna mai lo sieu avejaire per elegir Calendau cònsol.

Las santas son invocaias per Vincenç coma incarnant Camarga que ditz “Rèino de Paradis, mestresso/ De la planuro d’amaresso”. Coma Esterèla es la regina dals Bauçs e dals bauçs (de la Natura).

Se pensa a Calendau en legir los vèrses de Mirèio “Clafissès quand vous plais, de pèis nòsti fielat”, mas es la tecnica de Calendau qu’a foncionat e lo trabalh dals pescaors e non l’invocacion pi l’ajua de Dieu.

Al contrari de la mòrt que semblan de voler evitar Calendau e Esterèla, a mai l’envisatgèsson, per Mirelha es una solaç e sorsa de bonur coma ditz “Urouso, urouso/ Lis amo que la car en terro detèn plu”, sembla de non voler se batre. La mòrt pareisse la melhora solucion, apasimanta e se pensa aquò coma ditz a Vincenç e coma o liegèm mai dins los vèrses “Moun cor es un lauroun que verso/ Abelimende touto merço/ Gràci, bonur, n’ai à reverso/ Dis Ange dóu bon Diéu entrevese li Cor”.

I es minga autra solucion evocaia per sortir Mirelha de la mòrt, levat la mòrt que prepausa lo sieu paire o de Vincenç que si prepausan en plaça “Oh! i’auriéu di, rèino celèsto,/ Soulet recàti que nous rèsto, / Prenès-me lis iue de la tèsto,/ E li dènt de la bouco e li det de la man!”.

Los parents son pròpi presents e polèm ben pensar que Calendau e Esterèla son mai vièlhs que Mirelha e Vincenç. Lo mòt “enfant” tòrna sovent per qualificar Mirelha “es moun enfant” quora la maire la retròba, “qu’es poulido/ Innoucentouno, enfantoulido” dins la boca dal paire, “li Santen à l’entour de l’enfant” per lo narrator.

La maire de Mirelha espèra qu’en recordar d’activitats que li semblarian plasentas per Mirelha, li levarà lo camin de la mòrt. Mas son d’activitats que semblan ridiculas vist que volia esposar Vincenç. Pasmens son cargaias de sens “Pourta ‘n canestèu de mióugrano/ Di Baus n’èi pas bèn liuen Maiano”, per Calendau la “grano de lampourdo” dins lo Cant “Li coumpagnoun” fa pensar a “la mióugrano” de la maire de Mirelha. La resurreccion, la fertilitat e la profusion. E subretot, la mencion dals Bauçs es importanta coma luec de referéncia per los provençals d’aquest airal oèst e per Mistral amb un clinh d’uèlh a Malhana.

Vincenç ditz a Mirelha: “Tu, la perleto de Prouvènço/ Tu, lou soulèu de ma jouvènço”, l’eroïna principala es Mirelha. Fasent pensar a Calendau qu’es menat per la descripcion d’Esterèla coma la sieu estèla. Mas es Calendau qu’es lo campion de Provença e non Esterèla.

Dins los vèrses siguents “O moun paure Vincèn, mai qu’as davans lis iue?/ La mort, aquéu mot que t’engano,/ ‘Qu’es? uno nèblo que s’esvano/ Emé li clar de la campano/ I’n sounge que reviho à la fin de la niue!” se pòl dire qu’i es dins los dos cants, l’allusion a la “nèblo” que fa venir la “niue” dins Mirelha agachant Vincenç , e a “Uno esfraiouso tubassino/ S’aubouro quatecant, mai encro que la niue” e mai “De flamo, de fum” dins Calendau.

E parier i es lo simbòle de la campana que tinda. Per Mirelha es ansin una campana que tinda coma un sepeliment Mentre que per Calendau es una campana de salvacion.

Dins Calendau, Esterèla crei que la mòrt es arribaia mas serà pas lo cas. Dal temps que dins Mirèio, Mirelha ditz que la mòrt ven pas “Noun, more pas! Iéu” mas es lo contrari que se realiza.

Mirelha a parlat de partir sus lo batèl de Las Santas Marias per la menar al paraís, fa pensar al mite antic, coma n’i a totplen de mai al revenge dins Calendau, de Charon que fa traversar l’Styx als mòrts dins una barca.

Mas Vincenç o crei pas “Es morto Morto?Es pas poussible”. I es coma una exageracion e al meme temps una dificila realizacion de ce qu’es la mòrt, dal temps que per Calendal e Esterèla, s’i son adobats: es lèst de morir al combat sus lo mont Gibau o son lèstes de morir per se salvar en cas de desfacha.

Una autra diferéncia es que gràcias al sosten dals cassidencs per l’enfant dal país, Calendau, vei un moviment de solidaritat que lo salva. Dal temps que Vincenç es gaire ajuat.

Mai generalament, los joves amoroses que son Mirelha e Vincenç son coma isolats e dins un espaci reduch, la plana de Camarga e de Crau, que sembla èstre una barriera per els. Dal temps que Calendau es pescaire, d’un espaci dubèrt, sensa fin. E mai, a sortit dal sieu país, a vist e emparat ben d’aventuras per aver lo gaubi e devenir qualqu’un de valor per evitar e parier triomfar de las empachas.

Una diferéncia mai, dins lor malaür, Mirelha e Vincenç se’n remèton a Dieu, e semblan aver pauc de plaça a l’iniciativa. Dal temps que per Esterèla e Calendau son actors, amb l’ajua de la Natura qu’es la sieu creacion de Dieu, mas ben soven es lo solelh coma mèstre que los agacha d’un uèlh non agressiu. La preséncia de Dieu es mens marcaia e interpèlan gaire Dieu, levat a la fin de l’epopèa qu’es per se salvar de la mòrt.

Dal temps que dins Mirèio, lo solelh serà negatiu e... mortal.