Dempuèi la presa de poder dels talibans en agost de 2021, los dreches de las femnas afganas demesisson cada jorn tant al nivèl de lor libertat que de lor dignitat. Dempuèi 2022 en seguida del decrèt «Del vici e de la vertut» devon, dins lo domèni public, èsser vestidas de cap a pè mostrant solament lors uèlhs. Pòdon pas aparèisser solas dins la carrièra e pòdon se desplaçar, dins un rodòl de setanta-dos kms solament, se son acompanhadas d’un capairon mascle.

Enebit tanben per las femnas afganas de trabalhar en defòra de lor ostal, de far d’espòrt, de se passejar dins los pargues, de cantar dins l’espaci public. E quora parlan, devon «velar lor votz». Los salons de beutat, eles tanben, lors son tampats. Dempuèi 2024 an pas drech d’aver un telefonilhet.

En matèria d’educacion, dins un país analfabèt a ochanta-cinc de cent, las filhas pòdon pas persègre lors estudis delà l’escòla primària. Collègi, licèu e universitat son enebits per elas. Las ONG internacionalas e los programas educatius bailejats per l’UNICEF son tombats dins las mans d’organizacions localas. An pas pus drech d’emplegar de femnas afganas. Prèp de 4500 que trabalhavan dins lo domèni de l’educacion an perdut lor emplèc.

A la fin de l’annada 2024, un decrèt novèl foguèt publicat en arabi, en pashto, en dari per forçar los proprietaris de bastiments a emparedar las fenèstras, a alçada d’òme, per aparar los vesins de la temptacion. Es per los empachar de veire, de la carrièra, las femnas dins lor cosina. Las municipalitats devon èsser cargadas de la mesa en òbra d’aquel decrèt.

Las femnas, enclausidas dins lor ostal, an pena granda a subreviure. Un molon cabussan dins lo non-viure. Maitas desapareisson. Tre la pubertat, de filhas son vendudas e maridadas de fòrça per lor familha. Las violéncias contra las femnas arrèstan pas de pujar. Pauc an l’astre de poder quitar Afganistan per ganhar Paquistan e Iran ont son matraçadas dins aqueles païses tanben. Encara mens capitan de ganhar Euròpa.

Es a se demandar cossí un país pòt viure quora escafa las femnas, es a dire la mitat de sa populacion, de la vida publica? Es a se far de lagui per l’anar d’aquel país estent que las sancions, los escambis e las quichadas internacionalas an pas e fan pas trantalhar brica los talibans. Pièger! Aicestes afortisson l’anequeliment dels dreches de las femnas cada jorn un pauc mai!