Cant I, de “Aqueste mounde es uno giro” fins a la fin dal cant: “Pièi, relevant lou frount, la bello reprenguè”

Calendal publicat en 1867, es lo segond grand poèma bilingüe de Mistral après Mirèio publicat en 1859 e avans la publicacion dal sieu enòrme trabalh lexicografic Lou Tresor dóu Felibrige en 1879.

Lo prètz de venda dal libre, car per que la majoritat de la populacion l’aquerigue coma o ditz Felip Martel, s’adreiça a l’elèit d’aquest temps per sensibilizar a l’istòria dals païses d’Òc en general, dals trobadors, de la Crosaia còntra los albigeses, a l’istòria de Provença en particular. A partir de faches istorics vertadiers, Mistral bastisse una ficcion. L’eròi de tip erculean, Calendau, va se batre per la sieu tant amaia, la faia que lèu serà nomenaia la Princessa dals Bauç o Esterèla, allegoria de Provença, al biais de la Coumtesso, autre poèma engatjat dal futur Prèmi Nobel de Literatura dal 1904.

Aquesta part dal poèma se tròba a la fin dal Cant primier. Es la dòna dal mont Gibau, luec qu’existe ben -lo mont “Gibaou” segond lo cadastre actual- que parla e se desvela encara un pauc mai. Sembla escondre tant de mistèris sus lo sieu passat, coma dins una istòria d’amor romançaia. Lo lector sap totjorn ren lo sieu nom vertadier.

Es just avans que la faia li digue ce que l’empacha e la fòrça d’èstre entanaia dins la barma dal mont Gibau, al sobran de Cassís.

Se polèm demandar en que s’anóncia la rebastison de Provença, al sens larg dal tèrme?

De’n primier veirem la familha dals Bauç, un cas emblematic real de l’istòria provençala. E dins un segond temps, veirem un moment de ficcion literària de bassacula, entre descadéncia e possibla rebastison d’una familha nòbla per l’Ercule provençal.

La familha dals Bauçs, un cas emblematic real de l’istòria provençala

De’n primier, anam veire la familha dals Bauçs qu’es a l’image dal monde e de la planeta, una ròda que vira. Dins un segond temps, anam veire un pauc coma l’umanitat amb la planeta, l’aviditat mena a la pèrdia. E dins un tèrç temps, anam veire de consequéncias terriblas per l’avenir dals païses d’òc: una unitat troceaia e de conflictes intèrnes.

La familha dals Bauçs es a l’image dal monde e de la planeta, una ròda que vira.

Los vèrses “Aqueste mounde es uno giro/ Que vai soun trin: de-longo viro” semblan un biais de dire que pareisse èstre un provèrbi, al biais de Mistral, que li platz tant d’integrar de talas expressions. Citacions popularas collectaias o creacions? Avèm de còups de mal d’o saber. Aquela mena de filosofia populara es tanben sus lo fons una leiçon de relativitat, coma “tan que vira fa de torns” o “la ròda vira”, mai precisament per dire que tot pòl cambiar, pòl i aver d’espèr que cadun aurà lo sieu moment de glòria o i seràn d’amelioracions un jorn o l’autre per totes, coma se vei dins los vèrses siguents: “Tau, de qu li felen soun vuei dins lou trelus,/ A rebala dins li tempèri/ Uno vidasso de misèri;/ E tau flouris e fai l’empèri / Que sa raço deman couchara lou merlus”.

Un pauc coma l’umanitat amb la planeta, l’aviditat mena a la pèrdia.

L’envèia d’aver sempre de mai, lo fach de jamai s’acontentar de ce qu’avèm ja e las ambicions familialas fan que pòl menar a la pèrdia dal sieu estatut. L’exemple de la familha potenta dals Bauçs n’es l’exemple emblematic per lo monde d’Òc.

La familha dals Bauçs, es una anciana poténcia de primier òrdre qu’a una fòrça e una proteccion astrala mas aguèron la deblessa de s’èstre cresuts superiors a la lei dals astres que los aparava en causas d’ubris. L’istòria de la fòrça de la familha dals Bauç ten a lor bòna fortuna dins los astres e a la conoissença de las estèlas coma es descrich ansin “Setanto-nòu plaço garnido,/ Bèn merletado, bèn munido,/ Èron Terro Baussenco; e li prince di Baus/ Tenien, d’après la couneissènço/ Qu’avien dis astre”.

Mas los astres an tanben de leis que calia respectar e es ce que non faguèron, entrainant una lei implacabla que temptèron de desfisar “la cresènço / Que toumbarien en descasènço/ Lou jour que metrien crèis à-n-aquéu noumbre claus”. I es l’importància simbolica dal nombre, coma per la lectura dal cèl.

Lo desfís es clar, an plus seguit lor astraia, mas i an fach fàcia e mai, l’an coma atacat “Or, afrountèron soun astrado/ Dóu gai païs dis óulivado”. Semblan d’èstre avuglats per la riquessa e lo poler “le falié la courouno e lou trone coumtau!” Sembla que se siguèsson revirats còntra lor destinaia.

De consequéncias terriblas per l’avenir dals païses d’òc: una unitat troceaia e de conflictes intèrnes

Avèm una descripcion facha per la dòna dal mont Gibau al biais de la torre de Babèl, l’unitat dals Païses d’òc es talhaia per una error de la familha sieua “E li Baussen levèron guerro/ I Barciloun, en tan bello erro/ Que la noublesso de la terro/ Partiguè si penoun entre li dous oustau”. Es quasi l’istòria vera dals païses d’òc talhats entre tres grandas poténcias, los còmtes de Tolosa, los Barcelona e los d’Aquitània.

“A regna, certo, en fièr mounarco,/ Certo, à coundurre liuen la barco/ En fasènt resplendi soun Estello à sa pro,/ Èron de forço emai de taio;/ Mai la fourtuno, à Trenco-taio,/ Li trahiguè dins la bataio,/ E lou brau s’esclapè li bano sus lou ro”.

Un moment de ficcion literària de bassacula, entre descadéncia e possibla rebastison d’una familha nòbla per l’Ercule provençal.

De’n primier anam veire l’image d’una mòrt anonciaia despí longtemps. Dins un segond temps, anam veire s’i es la fin o la renaisséncia per aquesta darriera descendenta de las valors d’Òc. E dins un darrier temps, anam veire l’itinerància dals eròis, de l’abric a l’accion.

L’image d’una mòrt anonciaia despí longtemps

Los vèrses “Aro, dins l’oumbro di capello,/ Ounte degun se li rapello”. Se pensa a de gents que pregan per èstre escotats e ren obliats dal pòple provençal “Souto li bard escri dormon de tout soun long/ E li man jouncho; l’espargoulo” fan pensar a una situacion completament acabaia impossibla de tornar revisclar.

E mai precisament los vèrses siguents “Aro vestis, de bat en goulo,/ Si castelas; aro gingoulo” fan resson, els, al tablèl d’Heinrich Buntzen, Calabrun sus un castèu arroinat dins lo campèstre italian, 1845. Lo costat romantic suscita l’emocion, e perqué non la reaccion dal lector per restaurar aquel paure castèl arroïnat, coma Calendal volrà restablir la fama de la familha de la sieu tant amaia.

Se pensa a un pòple sensa tèrra coma los bomians que son itinerants sempre, aiçò introduch per un cant, que renfortisse lo costat romantic “Lou béulòli doulènt ounte s’ausié lou son// De la mandorro; la bóumiano/ Aro à soun fio coui sa gardiano...”. Coma per cantar aquesta istòria trista al lector.

“E d’aquéli baroun indoumtable, àspri fiéu/ De la Prouvènço escalabrouso,/ D’aquelo gènt cavaleirouso,/ D’aquelo souco generouso,/ Que rèsto?... Un souquihoun, uno fiho, qu’es iéu!” Mas ne’n ditz de mai sus la sieu origina, coma la filha ultima d’una familha en perdicion. Se pausam la question d’una fin o d’una renaissença. Tot es possible. I es coma un vertigi de seguias. E de que se pausar la question d’agir o de laissar far tal o tal destin, coma la ròda que vira.

La darriera descendenta de las valors d’Òc, fin o renaissença

Dins aquesta part dal tèxt, sèm a l’encrosilhament dals camins, dals destins, al picar de la dalha, tot pòl bassacular. Es possible de reviscolar l’esperit de noblessa?

La reaccion de Calendau es susprenenta, perqué... es pas susprés. “- Oh! qu’ères rèino e qu’ères nado/ Sus quauco cimo aluminado,/ Lou sentiéu proun! cridè lou valènt Calendau.../ Mai noun me fagues, noblo amigo,/ Tant barbela! Digo lèu, digo/ L’amar segren que te bechigo!”

Reconoisse sa valor en dire “noblo amigo”. E laissa pensar qu’es coma lo sieu egal. Calendal se pensa èstre digne d’èstre dins lo meme estat de noblessa qu’una vielha familha coma los dals Bauçs.

Mas Calendau deurà far las sieus pròvas per o meritar e meritar mai d’èstre ligat a la dòna dal mont Gibau. La retròba dins la sieu sosta per adobar la sieu accion.

L’itinerància dals eròis, de l’abric a l’accion

L’image dal trobador, personatge itinerant, sembla alora tant a aquela dòna, que fugisse son promés marit coma o vesèm dins “Noumo-me, noumo-lou, l’eisecrable catau// Qu’ansin te fai courre bourrido!”. S’agisse de cambiar la sieu destinaia benlèu. Èstre actor e plus a fugir e a s’escondre.

Aquest Cant de principi s’arrèsta sus aquela scèna que duèrbe encara mai de questions quora per respòsta Mistral nos dòna aquesta descripcion “E tremoulanto, la princesso ferniguè/ E de si man dintre la paumo/ Cluchèt lis iue” e “I’aguè ‘no vòuto de calaumo”.

Tot es possible, que s’acabe l’istòria e mai la destinaia de la dòna dal mont Gibau coma que l’istòria se reescrigue positivament. E que l’avenir astruc tòrne.

Se demandaviam en que s’anonciava la rebastison de Provença, al sens larg dal tèrme? De’n primier vegueriam la familha dals Bauç, un cas emblematic real de l’istòria provençala. E dins un segond temps, vegueriam un moment de ficcion literària de bassacula, entre descadéncia e possibla rebastison d’una familha nòbla per l’Ercule provençal.

Polèm constatar qu’a partir d’una descripcion de descadéncia, ben reala tan per una familha nòbla coma per un país e la sieu lenga, avèm en parallèl l’esbòç ficcional de pistas per far renàisser la glòria d’una familha coma la glòria dal país d’òc per l’intermediari d’un jove eròi de tip erculean que va coma redorar lo blason dals Bauçs. Es una possibilitat d’espèr, se pensa que i va èstre una dubertura.

La faia Esterèla, e la “Bello-Estello” dal blason dals Princes dals Bauç es un resson a la Santa Estèla dal Felibritge, moviment fondat en 1854 dins la seguia dal romantisme just qualques ans après la fin temporala oficiala que la dòxa ditz d’aquest moviment, après la prima dals Pòbles en Euròpa. Recòrda l’astraia, lo moment far de la vita dal moviment mistralenc, la Santa Estèla que si ten cada mes de mai cada annaia. D’alhors, lo moviment contunha d’un biais en clinh d’uèlh amb lo “crid de guerro: A l’asard Bautezar!” qu’es devengut despí dins la populacion un provèrbi e qu’es parier lo nom de las edicions que publican aquesta darriera version dal libre “Calendau” de Mistral.