Extrach dal cant VII (La tombada dels mèlzes) de “Souto la ramo, orro e bouscasso” fins a “Noun, noun! vivo Cassis, l’amour e lou pan brun!”

Calendau publicat en lo 1867 es lo segond grand poèma ben mai engatjat que Mirèio publicat en lo 1859. Dins aquesta narracion d’estil romantic, Calendau rescòntra la faia Esterèla, descendenta de la familha dals Bauçs. E per conjurar lo marrit sòrt que la tòca, Calendau se mete en tèsta d’anar rescontrar l’enemic dal poèma, lo Còmte Severan per lo desfisar a Aiglun dins los Alps. A travèrs las aventuras que li cuenta per l’impressionar, li retraça la sieu còpa dals mèlzes de Ventor.

Es un moment que Mistral prepara la descripcion de l’ambient montanhòl de Ventor per una brèva remesa en situacion, al moment dal cuent que son a Aiglun. D’Aiglun a Ventor es totjorn montanha. La transicion se fa ben amb la descripcion de la montanha de Ventor. E mai se parla de l’autessa e de la vista despí Ventor, la montanha de Provença la mai auta , lo “gigant de Provença” coma se ditz es comparat a un castelàs inconquistable. Fa pensar que la Natura es una construccion, una societat qu’apara, que i es de vita dintre, coma en un castèl.

Calendau se posiciona coma un eròi de tip erculean perqué va confirmar que pòl acomplir d’òbras grandarassas mas aquí, la diferéncia es qu’es el que dal sieu sicap, o a decidit. S’es coma lançat coma un desfís a el .

Dins aquest extrach, de’n primier veirem que Calendau es en camin per marcar aquest luec simbolic de Ventor dal sieu passatge. E dins un segond temps, veirem la batalha, las reaccions e l’inumanitat de Calendau.

I- En camin per marcar aquest luec simbolic de Ventor dal sieu passatge

En primier luec anam veire una natura pasibla e serena, en segond luec veirem una ascencion e una espròva iniciaticas e enfin veirem l’anóncia d’un destorbament, lo desfís.

a- Una natura pasibla e serena

Après d’aver passat una nuech de repaus dins una barma de Ventor, Calendau descriu la natura: “Souto la ramo, orro e bouscasso,/ Qu’enmantelavo si brancasso”. La descripcion de la Natura es bucolica. Trenca completament amb lo chaple dals mèlzes que va venir.

Es un luec coma un refugi, plen de patz, de vita, coma una societat al secret dal resta dal monde: “Vivien, impenetrable au regard dóu soulèu,/ Sourd, imbrandable au vènt que boufo./ De móusiduro emé de moufo/ N’i’a qu’èron blanc, e la pinoufo/ Amagavo pèr sòu li pèje toumbarèu”. Fa pensar coma a l’abric dals mèlzes a una vita protegia, a una pichona ciutat organizaia sota la capa non dal solelh mas dals mèlzes. Coma una fractalitat dal monde.

Tot aquò es plen de belessa amb un estil poetic, coma un tablèl. Avèm l’impression que lo quite Calendau es susprés, coma un autre monde, benlèu magic, coma o laissa pensar l’expression “n’i a” dins lo vèrs “N’i’a qu’èron blanc”, laissant pensar a una varietat de colors estonanta.

b- Una ascencion e una espròva iniciaticas

Après d’aver capit que lo sieu camin iniciatic èra al sieu debut, coma dins l’esperit literari romantic, amb un jove dins un roman de formacion, Calendau capisse qu’es a l’espròva, coma un chivalier de Fin amor, que deu far las sieus pròvas, per daverar las jòias. Puar a la cima de Ventor es coma anar al cap de qualqua ren. Es una mena d’espròva, d’ideal, de cima coma una fin.

Lo rapòrt entre la dòna e lo jove chivalier amorós se vei mai dins l’istòria de la dòna de Montbrun que Mistral fa dire a Calendau. Es una dòna veusa d’un crosat que diguèt que jamai se remariaria. Lo temps passant, declarèt que se mariaria amb un que li menaria d’aiga secaia, tots los perfums de la montanha, amb una cinta de cuèr sensa ulhet ni metal. Lo temps passèt mas un jorn un pastre laissèt una gòrba davans ela, plena de sal (d’aiga secaia), un topin de mèl plen d’audors de montanha. La dòna agachèt aquest bèl jove qu’èra. Li diguèt que mancava la cinta. Alora lo pastre se levèt, escartèt los braces e diguèt “los vaicí, vos pilharai dins los braces quora lo desiraretz e los dubrirai que ne’n volretz plus”. Cal saber que Montbrun apartenguèt a la branca dals Bauçs de Brantas. En aquò Mistral va sus las traças geograficas un còup de mai de las divèrsas brancas de la familha potenta dals Bauçs . Coma per inserir Calendau dins l’arbre genealogic e èstre iniciat a aquesta familha.

Amb aquesta istòria se vei mai un modèl de rapòrt entre la Dòna d’Aiglun e las espròvas iniciaticas de Calendau per arribar a l’amor ver.

Calendau pensa a Esterèla a l’evocacion de la dòna de Montbrun. Coma se pensa a la sieu dòna per aver de valor. Dins lo pur estil dal romantisme a prepaus de reviudament dal passat medieval.

Coma dins l’allusion a l’istòria que si passa justament a l’ubac de Ventor, e als mòts de la dòna, l’intelligéncia amb la fòrça es necessària per trobar lo sens ver dals mòts – se pensa a la dicha mistralenca “Cu ten la lenga ten la clau e dei cadenas se desliura”- e aver la clau per far avans e tornar en aguent complit l’espròva. Aquí Calendau a capit e a l’impression qu’a per mission d’anar sus Ventor per talhar los mèlzes, perqué la dòna de Montbrun l’avia demandat, sembla, coma avia demandat al sieu espós d’èstre valent. Va èstre question de desfís.

c- L’anóncia d’un destorbament, lo desfís

Los “mèle” de la cima de Ventor son coma d’umans. Avèm l’impression que Calendau ataca la vegetacion de la montanha, a l’assaut còntra de sembla-sordats d’un castèl.

Sembla que la Natura sigue trepeaia, dessacralizaia quora Calendau avança. Los mèlzes son en patz mas Calendau va i metre lo chaple.

La personificacion dals mèlzes es tala que se pensa a qualqu’un, solitari, doncas semblant a Esterèla o a Calendau dins aquesta situacion, es coma un egal, un fraire a cu parla “Ai! bèu gigant, vièi soulitàri,/ Que d’un segren invoulountàri/ Me boulegas lou cor”. Calendau pareisse aver d’emocion, coma tocat, mas sensa cambiar dins lo sieu programa. Calendau paradoxalament pilha en consideracion la natura perqué parla als arbres e s’excusa, coma s’aguèsse un moment d’esitacion “perdoun”. Benlèu per dire qu’es a s’autodestrurre un pauc. La formula “emai salut!” es coma una saludacion cortesa en oposicion amb ce que s’es obligat de far qu’a en tèsta.

E parla mai a Ventor, mas es clarament per lo desfisar “E tu, Ventour, que sènso crento/ As encapa tant de tourmento”, a viscut de causas, mas Calendau a la pretencion de li en faire veire encara mai coma jamai. Aquí Calendau es presomptuós quora li ditz d’anar s’escondre “Ourlo vuei dins ti foundamento:/ Vas aro pèr toujour perdre toun capelut!”, coma per l’avertir d’una decapitacion e d’un castèl que serà arrasat fins a las sieus fondacions. O fa d’un biais pretenciós. Es ce que mèna a la batalha.

II- La batalha, las reaccions e l’inumanitat de Calendau

Anam observar primier la batalha amb l’assaut dals mèlzes, en segond las reaccions de Calendau e dals òmes entorn e dins un tèrç temps anam veire l’inumanitat e l’òrre ce que modula lo costat eroïc.

a- La batalha, l’assaut dals mèlzes

L’image d’una guèrra es clara amb “lo mòt bataio” e la rima amb “taio” dins los vèrses “E zóu! Coumenço la bataio./ A grand balans, la destrau taio”. La situacion sembla tala que i es jamai agut tant de barofa “Destrassounant lou baus que i’ a milo an que dor”.

Se pensa al metal d’una espasa amb “Lou ferre, à grand balans, s’encarno”, lo vèrbe “encarnar” justament renfòrça aquela umanizacion dals arbres.

Sembla i aver de saba coma de sang amb la bardana “Dins l’aubre dur que s’esbadarno/ E l’escourrau, pouisoun dis arno,/ Enterigo lou ferre e plouro en degout d’or”. Lo fach que l’arbre s’entende que “plouro” i es de mai dins aquel sens.

A per soleta defensa que de getar de poison que tua que las arnas.

Se vei mai amb los vèrses siguents “Tout-en-un- cop l’aubre cracino/ Dóu cabassòu à la racino/ Gemis de branco en branco un sourne rangoulun”.

Sabèm ren cu es lo rei, s’es Ventor o la mena de “cap” dals mèlzes coma o laissa entendre “E de soun trone, dins la coumbo,/ L’aubre de-tèsto-pouncho toumbo”.

Se pòl comparar la destruccion de la selva de mèlzes amb lo passatge de la madraga quora Calendau pescava. Se’n seguèt una batalha, quasi de còrs a còrs per amaçar los que se batian. Mas los arbres aquí son sensa defensa. Pensam a la molonaia de peisses qu’en triangle menats per lo cap dals tons los mena a lor pèrda. Un pauc coma los mèlzes qu’an un cap e que va perir.

La mòrt es davalar coma Calendau descriu: “Pereilavau, es uno troumbo/ Que trono, e reboumbis en un long tremoulun”. Se pensa a una allusion a l’Antiquitat amb lo tròn de Zeus, coma per dire qu’a quasi la fòrça divina amb el.

Aquela mèlze Calendau lo considera verament coma un senhor, benlèu un egal, e l’arboram es lo sieu empèri. Se ve ansin ““Eh! bèn, majestous coume un papo,/ Dins soun emperialo capo/ Quand veguère aquéu mèle agouloupa, qu’ansin/ Precepitave de l’empèri”. I es mai un renforçaent de l’image de societat organizaia perturbaia per Calendau, coma l’òme que prefonde la natura. E i van èstre de reaccions.

b- Las reaccions de Calendau e dals òmes entorn

Una mena de remòrs ven alora a Calendau dins los vèrses siguents “A vous lou dire sèns mistèri,/ Un frejoulun de cementèri/ Me passè dins lou cors, coume s’ère assassin!”. A l’impression d’aver efectivament tuat un èstre viu.

Apareisse dins los arbres, considerats coma vius, lo mòt fòrt d’orror “La sóuvertouso bouscarasso/ S’estrementiguè, touto en raço,/ D’ourrour! ...”. Calendau es impossible que s’arrèste e tota la Natura entorn n’es destorbaia. A mai las bèstias las mai predatoras e dangeirosas per los òmes se’n van de paur d’i passar coma liegèm aicí: “Mai, despietous, iéu me pènje i casèr,/ E pique dur: di trounc que souscon/ I nivo lis astello espouscon;/ Li loubatas alin tabouscon; / Lis aiglo en gingoulant s’enauron dins lis èr”. Es Calendau lo mai dangeirós de tots sus tèrra.

Fa mai paur als òmes de l’ubac de Ventor: “De vèire la séuvo descèndre/ Coume un glavas, e s’escouiscèndre/ E trestoumba, de baus en baus, en brounzissènt/ Que fasié pòu, d’aquéli moure/ Lis estajan, vague de courre,/ Cresènt que lou Ventour s’amourre.../ Li bouscatié de Branto e de Mount-Brun, ensèn”.

Lo costat inuman es mai visible amb la reaccion dals boscants: “Bramavon: - Quau es lou massacre,/ L’abandouna de Diéu, lou sacre,/ Qu’avalanco li mèle”. Sembla un trabalh de qualqu’un que dessacraliza la Natura, un violaire, un tua crestian, un escomenjat vist que parlan de Dieu dins aquel ressentit.

Sembla que se dobtèsson de l’origina quasi magica o subre umana -coma Ercules- de l’afar perqué dins la tormenta coma una tempèsta de Zeus amb lo “tron de l’èr” religan aquò a una faia coma vesèm dins los vèrses “amount au tron de l’èr!/ Fau avé sauna paire e maire,/ Avé ‘no fado pèr coumaire”.

c- L’inumanitat e l’òrre

Calendau es despassat per la sieu fòrça. De voler plus èstre un uman coma los autres, de voler èstre al sobran, non solament agisse amb inumanitat e tròup de fòrça mena a l’orror. Es dessenat. L’allusion coma al diaul se pòl veire dins los vèrses: “O s’èstre vist pèr desmamaire/ Li chamous banaru, lis ourse e li cat-fèr!”, los cats e las banas faguent pensar a aquò.

Coma un caluc Calendau contunha pasmens: “Nou jour à-de-rèng tabassère/ Coume un perdu: di flanc dóu serre”. Lo sèrre aquí fa pensar a una persona atacaia de costat.

La multitude de la fòrça de Calendau se vei amb los vèrses “Cènt cop en resquihant manquère cabussa;/ E di vipèro entre-nousado/ Cènt cop veguère li nisado/ A moun entour esfoulissado”. Lo nombre “Cènt” marca l’ample de l’obra quasi erculeana.

Las vipèras fan pensar als peisses que son a se far tirar per los pescaors. E a cercar de se defendre en sautant de’n pertot. Fa una allusion coma a l’Antiquitat amb las sèrps.

Mas Calendau se crei dins lo sieu drech de far aquò en acòrdi amb Dieu coma o ditz “Franc d’auvàri pamens, Diéu n’en fugue lausa!”. Pensa d’aver Dieu dal sieu costat.

Calendau parla totun d’un tèrme fòrt e clar dins la duretat per descriure ce qu’a fach, “chaple”: “Acaberian lou chaple”.

Sembla de s’acabar coma a Cassís amb una fèsta, “Gai coume un pèis” que remanda al monde de la mar coma per la pesca dals tons. Lo costat eròi en quista de la sieu destinaia extraordinària se vei amb los vèrses “bouscant fourtuno,/ Alargue tourna-mai”.

Los vèrses “la damo de Mount-Brun,/ A soun castèu, coume qu’anèsse,/ voulié qu’em’elo festinèsse/ E que restèsse e que regnèsse...” semblan indicar que Calendau a capitat ce que la Dòna de Montbrun esperava. O mai exactament ce que Calendau cresia qu’esperava la sieu Dòna, Esterèla. D’aver agit ansin, pensa d’aver ganhat lo drech de senhorear al latz de la regina Esterèla.

A la fin d’aquest extrach, Calendau aüra s’exclama e sembla d’invocar Cassís, Esterèla, e... lo manjar “Noun, noun! vivo Cassis, l’amour e lou pan brun!” ce que fa pensar coma a una recompensa que va venir per lo guerrier victoriós.

Coma o ditz a la fin “Noun, noun!”, la negacion sembla enigmatica. S’entrevei qu’i es ben error dins aquela espròva. Cal agachar autra part, devèrs “l’amour” subretot que serà lo “pan brun” de cada jorn d’amor amb la Dòna, a l’autor de la valor d’un «ome» e mai «gentilome».

Per conclurre, dins aquest extrach, avèm vist l’objectiu de Calendau per marcar aquest luec simbolic de Ventor dal sieu passatge, coma per marcar Provença dal sieu passatge, coma eròi erculean. Coma Calendau vòl èstre remarcat per la Dòna d’Aiglun, a la diferéncia de las autras espròvas, es el que se l’impausa. Degun li a suggerit d’o far, coma per èstre ric amb la pesca dals tons, nimai degun li a laissat pensar coma per la Dòna de Montbrun e ce que demandèt que se fague per ela per mostrar la sieu valença. Se desfisar de per el.

La batalha, las reaccions e l’inumanitat de Calendau fan que s’es capable d’èstre fòrt coma se vei, mòstra los limites de la sieu fòrça, que mal dirigia, mal pensaia e sensa finessa, mena a èstre inuman. A èstre lo contrari d’un bòn chivalier, digne.      

Per Calendau, la Natura es un luec d’escomessa, de desfís, de dominacion, tot en precisar que Esterèla es la regina de la natura. E de fach es l’opausat d’un messatge de respècte de via de la Natura e dal respècte devèrs la Dòna. Es tanben un messatge d’una modernitat granda que nos fa Frederic Mistral avans l’ora sus lo respècte de l’autre que sigue frema o tèrra e saber se limitar dins las sieus pretencions en restar umans al sens plen dal tèrme.