Aquí una bona idèa de la seccion IEO d’Arièja de tornar publicar (aprèp Viure a l’Escòla e la FOL d’Aude dins las annadas 1970 e 1980) los dessenhs de guèrra de Dantoine e, de mai, de realizar una mòstra sus aqueles dessenhs. An rajustat a la reproduccion del libre original de 1932 las legendas en grafia classica e en revirada francesa e unes dessenhs inedits en colors.

Lo Pèire Dantoine nasquèt a Carcassona en 1884. Son paire ussièr moriguèt que lo Pèire èra jovenòt. Trapèt un emplèc a la Prefectura. De jove, dessenhèt la vida de la carrièra, los personatges pintorèscs, lo rugbí, los afars politics locals o internacionals. En 1914, es mobilizat. Dels dessenhs del (e sul) temps de guèrra, farà un recuèlh (lo sol que publicarà). Lo demai de son òbra es escampilhat (dins La Dépêche a Carcassona e dins maitas revistas).

Acompanha sos dessenhs de legendas ont lengadocian e francés se barrejan. Lo Dantoine a lo sens de la formula e del bon mòt.

Sos dessenhs sus la guèrra de 14-18 rendon compte de la vida dels Peluts al front, al mai pròche de l’uman. Aqueles soldats que sovent se demandan çò que fan aquí e que pensan plan fòrt a la vida al país o analizan las situacions a partir de lor viscut audenc: las malautiás de la vinha, l’indispensable tap del bidon, la tua del pòrc que balha pas dreit a una mièja-jornada de permission,… Es tanben una reflexion sus las diferéncias de percepcion entre lo front e l’arrièr. L’unifòrme militar capita pas de transformar l’òme.

Los soldats vòlon pas montar a l’assalt coma dins aquel dessenh ont un general demanda a dos soldats: «Qu’avez-vous à vous gratter l’un contre l’autre?» E l’un de respondre: «Som evacuat per la gala, mon general. Si la podiá passar al camarada per èsser evacuat amb ieu!»

L’IEO-Arièja bota en 4 de cobèrta del libre aquela frasa de Loís Bonfils: «L’istòria de la guèrra guerrièra, de la vida vidanta dels soldats, serà escricha per los que l’auràn viscuda, coma nautres, e que li serà estada dictada per ce qu’aurem vist.»

De legir e d’escotar sus 14-18

De segur, per ne saupre mai sus 14-18 viscut pels Occitans, cal legir en occitan lo libre de Loís Bonfils, coma cal legir en francés los quasernets de guèrra del caporal Loís Barthàs: una lectura salutària per esperar lo «jamai pus». Cal pas mancar tanpauc de legir lo tèxte de la pèça sasissenta e fòrta de l’Andrieu Neiton:La légende noire du soldat O e es plan domatge s’avètz pas assistit a una representacion.

Per Noste ven de publicar Lo matricule 1628 pendent la guèrra d’Edoard Molar , imprimidor e jornalista d’Ortès. Un libre que presenta coma «un testimoniatge excepcionau sus la guèrra de 1914-1918» e «ua de las òbras màgers de la literatura occitana de Gasconha deu començament deu sègle XXau.»

Traparetz sul Net la cançon del Marcèl Amont dedicada al caporal Barthàs. Lo grop du Bartàs enregistrèt tanben una cançon Los uòus que conta l’episòdi ont un grop de soldats lengadocians pagan los uòus a una boratièra en plaça de los raubar:

Perque t’i envoièron, Loís, / dins l’orror de la guèrra? / Sètz un brave molon a pas saupre perqué l’avètz faita la guèrra, e jamai ba saupràn. / An daissat çò qu’avián, lo bonur, / lo malur, son tombats dins la fanga. / La mòrt, los onors militars, / la glòria de la patria, la talent, / lo freg e al mitan: tres uòus. / Òu! coma as plan fach / de raubar pas aquels uòus. / Òu! coma as plan fach / de los voler pagar.

Dins un autre registre, podètz escotar la cançon del Jòrdi Brassens sus la guèrra de 14-18 represa en occitan per Còrna d’Auròc ont lo setòri, pas brica conegut coma militarista, canta: « Mas bèl manhac, placi primièra / La de quatòrze sens error».

Dins Aude, per una emission Als 4 Vents de RCF-Pays d’Aude, avèm mes en voses las legendas dels dessenhs de Dantoine (emission del 16 de decembre de 2024: rcf.fr/culture/als-4-vents).

E me soveni del papeta qu’a taula reveniá sovent sus son temps d’armada per aquela guèrra de 14-18!

A Peiriac de Menerbés, lo monument dedicat al barralièr e caporal Loís Bartàs es estat edificat dins lo Jardin de la Patz…

Jamai-pus Roch