Perqué Bodon a scrich aquesto tèxt? Es una ficcian qu’a una tonalitat susprenenta…

A trobat un biais de parlar d’a maniera que poreria renàisher a lenga occitana. D’a situacian contemporanèa reala, de çò qu’existan coma associacions, e partent d’aiçò ne’n fa una ficcian.

- Resumit: un sapient a scrich çò que voreria far, de monaque (= fr. poupée, marionnette, robot) que parlèssan occitan. Un pauc una versian occitana de Frankenstein. Se passa a Sant Ferreòl, que devendria a basa d’una societat nòva, d’una terra nòva.

O sapient a scrich sus de quasèrns çò qu’a fach e el (sabema après qu’es un fòl), dau temps que fa una sortia a l’exterior de l’asili, transmete tres quasèrnes au narrator.

L’autor va parlar de la renaissença occitana e parla tanben:

• d’a Bíblia damb o mite d’a creacian: Adam e Eva;

• d’e tecnique e d’u progresses tecniques: bomba atomica, nuclear, pila;

• dau movement ipi (lanlèro) de 1960-70 damb de comunitats de gents que vòlon rómper d’a societat (francesa tanben) installaie en Ardècha, en Auta Provença… per víver en a natura, elevar de cabre/crave e vénder de lach e de fromais. Exempies d’e comunitats «Longo mai» retòrn a la terra;

• eventualament «monaca, monacon» que fa pensar a «Mónego» un païse independent tot pròche, que fa pantaisar (e qu’i aguèt un musèu d’u automates).

Aicí au començament o sapient creèt una maquina òme, frema e nenon. Mas èran coma d’automates e non foncionavan ben: u arrestèt. Alora vorguèt embarrar de vere persone per donar de valors umane ae soe monaque, «d’umanitat» a la societat occitana. L’òme e a frema serian u Adam e Eva novèls.

En rapòrt d’a realitat e d’a vita de Bodon, i san ben de rapòrts. Vesema que Bodon es naishut dins una regian occitanofòna (Avairan), damb sa maigran a sentut totpien de stòrie.

A vist qu’a soa lenga començava de se pérder e que o sen païse començava de se francizar de mai en mai. E a vist qu’a la Fèsta felibrenca d’a Sant Estèla, se perdia a lenga e que calia agir. O narrator sembla a Bodon. Fa un biais de resisténcia occitana (fòla tanben) a la folia d’uniformizacian «Novlang» eça. evocaia per George Orwell dintre o sen roman «1984».

Per tornar au roman, dintre aquelu 3 quasèrns coma un «evangèli» s’i tròba a stòria dau sapient que se pilha per Dieu e parla d’e soe creacions. Se demandema coma pròva de far renàisher l’occitan, Occitània. E un biais de pensar sus o sens d’a Bíblia, d’a creacian d’e cause.

Es un biais de parlar de cause actuale: u japoneses studian ben a lenga occitana (universitat de Nagoya) mas non tornarà far renàisher per aitan l’occitan. Sièrve pus en ren d’a parlar, se deven una lenga sapienta. Per qu’una lenga sigue parlaia, cal que de mondo a parlèssan e l’utilizèssan dintre a societat.

Bodon parla d’a questian d’a renaissença e d’a folia, dau rapòrt damb a Nòrma linguistica ambienta. Pausa a questian d’a «normalitat», de qu’ese normal, de qu’es anormal, passar per un fòl per parlar una autra lenga…

Títol dau document: La Santa Estèla del Centenari Joan BODON, 1960 (reedicion de 1990), edicions de Roergue, 254 p

Intro: Joan BODON (Jean BOUDOU segon l’estat civil francés) naissèt a Crespin en 1920 (Roergue, Lengadòc aut) e defuntèt a Alerbatash (Bomerdès, Argeria) en 1975. Sa maire Albania Balsà es parenta a un grad alunhat de l’escrivan francés d’origina occitana Honoré de Balzac (que cambièt lo nom Balsà en Balzac e i ajustèt una particula de noblesa).

Es un dels grands escrivans del mond modèrne. Marcat per l’imaginari del conte, tracta dins son òbra de tèmas universals o biblics per parlar de son intimitat amb la lenga occitana que vei demesir. Son poèma famós «Es sus la talvera qu’es la libertat» es devengut una devisa dins l’occitanisme

En 1940 venguèt professor, mas en 41 aguèt de partir al Servici de Trabalh Obligatòri. En 1943 foguèt mandat a Breslau (Silesia, Polonha). En 1954 participèt a la Santa Estèla que lo Felibritge celebrèt a Avinhon (eveniment que inspirèt son roman La Santa Estèla del Centenari) e i recebèt lo primièr prèmi de pròsa per los Contes dels Balsàs puèi en 1956 se faguèt membre de l’Institut d’Estudis Occitans.

Dins lo periòd d’ebulicion sociala de 1968, arriba en Argeria coma cooperant dins l’ensenhament agricòl -6 ans après l’independença de la Republica algeriana de la Republica francesa en 1962- gaire luenh de Cabilia, dins la region de Bomerdès. I estarà fins a sa mòrt.

pp. 138-142 «Los disciples anèron per tota la tèrra portar la bòna novèla, l’evangèli del salut. Lo paire los daissèt pas orfanèls e lor donèt un consolador: l’Esperit de vertat que lo mond non pòt recebre. Es aquel esperit consolador que los Perfièches tenián en eles e que d’eles podián recebre los Cresents que renonciavan al mond...

Aital çò que cresián los Bolgres. Per eles la tèrra jos la luna n’èra que mèscla e poiridum. Poiridum èra lor patria: la tèrra d’Òc. Poiridum èra nòstra lenga, la lenga del consolament. Podiá venir Montfòrt la Gòira (l’aucèl de preda), eles se pararián pas. Se daissarián puslèu morir d’endura e cremar totes vius...

En esperit dins l’esperit de Dieu las armas tornarián trobar: la lenga, la patria, l’amor... Non pas l’amor de carn, l’amor de fanga, mas l’amor pur de l’arma per l’arma que cantavan los trobadors...

D’aquela fadariá, nòstra patria moriguèt que per ieu sembla la mòrt aquela vida en esperit dins l’esperit de Dieu: dins l’autre mond de Dionisi Saurat... dins l’autre mond que ven quand somiam...

Mas alara el cossí aviá somiat de las mias monacas?

De monacas... Mas èran ben de monacas l’òme e la femna de tèrra que lo Dieu passadís pastèt al començament. E per lor donar vida li calguèt embarrar dins aqueles plegas l’òme e la femna d’eternitat que fugissián de l’òrt d’Eden...

E se los Bolgres avián rason?

Uèi l’òme veniá d’aténger la darrièira frucha de l’arbre de coneissença: lo nogalh atomic.

Aqueste còp l’òme fugiriá pas. Pauc de temps encara e la tèrra seriá netejada de son poiridum.

Mas las armas dels òmes, las armas poiridas dins lor plega de pecat, los querubins de l’espasa de flamba las arrestarián sus la pòrta de l’òrt d’Eden. Encara demorarián las armas dins lo mond de matèria. Lo Dieu passadís podiá tornar començar sa creacion.

La creacion novèla èra ja començada. La matèria seriá pus pesuga a l’òme que lo pecat èra pus bèl. Lo primièr d’Adam èra de carn. Lo segond Adam seriá de metal.

Eri lo Dieu passadís. Las mias monacas èran de cufèlas qu’esperavan una arma d’òme.

Dionisi Saurat, lo tornèri pas veire. Ni mai li escriguèri pas mai. Probable que sabiá tot pr’aquò...

Me caliá d’armas per embarrar jol metal de las monacas, mas aquelas armas cossí las agantar? Per téner una arma e la gardar, cal téner lo còs de carn que la plega e lo gardar viu...

Endormiguèri las monacas un ser amb un gisclal de corrent un pauc pus fòrt e las demontèri. Lo monacon pichon lo tornariái pas fargar. Mas las doas autras: tornèri estudiar, tirèri de plans, cambièri de peças, n’ajustèri. D’acumulator las monacas n’aurián pas mai besonh: una pila solara anariá melhor.

E cerquèri una joventa per serviciala, polida e santadosa, que parlès tant val dire res que la lenga d’Òc. Es aquela d’aquí que seriá l’Eva novèla quand la monaca la motlariá. D’ela naisserián d’enfants que serián las pauras armas qu’esperavan a la broa de l’òrt d’Eden.

Vertat que creisseriá a pena de la femna prens e la dolor de l’enfantament. Dins lo ventre de la maire caldriá que l’enfant de carn se vestiguès de metal. Mas tot èra previst e reglat.

Ara me mancava solament un jovent per la joventa que s’aimèsson totes dos e que s’estaquèsson l’un a l’autre. Alara totes dos, los motlariái de metal, cadun sa monaca e se ligarián encara mai pel plaser d’amor.

Aquel jovent lo trobarai e lo vòli de lenga d’Oc. Dins la Valèia d’Olt tornarà començar lo mond. E ieu passarai coma passa lo Dieu passadís. Mas dins la vièlha glèisa de Sant-Ferreòl daissarai en Òc, lo libre de l’evangèli de Joan, lo sol evangèli que legissián los Bolgres, perqué es l’evangèli de l’Esperit.

Pus tard, pus tard, vòli creire que lo Verb tornarà sus la tèrra portar la gràcia e la vertat... Non, Dieu oblidarà pas las armas. E lo Verb se farà metal....»

Aital s’acabavan los papièrs ròses dactilografiats. Mas pr’aquò lo vièlh aviá ajustat a la man: «Per la Santa Estèla del Centenari tot serà menat a bon pro...»

Bibliografia corta: romans

• La grava sul camin, 1956

• La santa estela del centenari, 1960

• Lo libre dels grands jorns, 1964

• Lo libre de Catòia, 1966

• La quimèra, 1974

Referéncias:

• https://oc.wikipedia.org/wiki/Joan_Bodon

• Documentari TV de 1974 del Centre Pablo Neruda de Nimes https://www.youtube.com/watch?v=oMM1-VOZ0jY

• Musèu dins son ostal nadiu a Crespin http://www.ostal-bodon.com

• PhilippeGardy, «Denis SauratEncaminament catar. Introduction, traduction et notes par Jean-François Courouau»,Lengas[En ligne], 69|2011, mis en ligne le 12 mai 2014, consulté le 16 mars 2016. URL: http://lengas.revues.org/391

• http://www.jornalet.com/nova/1585/en-argeria-suls-passes-de-joan-bodon

• http://www.jornalet.com/video/420/barcelona-tv-aranesoc-bernat-vernhieras-sus-lobra-de-joan-bodon-traducha-en-catalan