Enes diccionaris de lengua distinguim entre monolingües e bilingües. Es bilingües, de bon tròç, son es mès consultats però es monolingües formen part deth conjunt de produccions que definissen era lengua. Era descripcion que permet un monolingüe e era capacitat normativa que transferís son es sues caracteristiques mès destacables, e constituïssen er arnés qu’era autoritat lingüistica a d’emplegar entara sua foncion.

Es Acadèmies dera lengua mès potentes que mos entoren presenten totes eth sòn diccionari referenciau; però eth diccionari damb vocacion normativa non ei un producte limitat as Acadèmies. En cas deth francés a mès deth Diccionari dera Académie française compdam, entre d’auti, damb eth Robert e damb eth Petit Robert. En cas deth castelhan i a eth diccionari de Manuel Seco e eth de Maria Moliner; entar italian a mès deth Dizionari de La Crusca, qu’ei era Acadèmia der italian, i a Il Nuovo de Mauro e eth Sabatini-Coletti. Eth catalan a mès deth Diccionari deth IEC compde damb eth dera AVL e er Alcover Moll. E n’i an mès. Totes es lengües dispòsen a mès deth dera Acadèmia de d’autes òbres que tanben creen referents.

En occitan, mancat d’ua Acadèmia de referéncia entà tot eth territòri (er IEA-AALO ei referent entà Catalonha e era varianta aranesa), trobam boni diccionaris monolingües coma eth de Cantalausa, eth de Tot en Òc o entath gascon eth de Pèir Morà. Es tres son òbres fòrça complètes e ben elaborades. Eth de Cantalausa a 100 000 entrades, eth de Pèir Mòra 30&bsp;000 e eth de Tot en Òc, de vocacion escolara, a 20 000 entrades.

Per çò que hè ara varianta aranesa dera lengua occitana en 2019 apareishec eth prumèr diccionari monolingüe elaborat per Institut d’Estudis Aranesi-Acadèmia aranesa dera lengua occitana. Ère ua òbra ena qu’intervengueren mès de 30 collaboradors. Aquera prumèra òbra damb volontat referenciau, que se pòt trobar ena web dera Acadèmia, auie mès de 10 000 entrades; iniciaument apareishec sonque en papèr. Ei clar qu’aué en dia cau hèr camin entara digitalizacion, qu’aquerò qu’ei sonque en papèr pèrd agilitat, oportunitats e capacitat de milhora. Ei ben per açò que se caminèc ena línia dera modernitat. Iniciaument se pengèc era òbra en format pdf ena plana web dera Acadèmia. Ara seguida se signèc un acòrd damb Enciclopèdia Catalana entà qu’ena sua plana se podesse consultar de forma paraula per paraula; a mès s’i ahigec era traduccion ath catalan. Encara i é. Posteriorament dues iniciatives independentes, “En_aranés” e “diccionari.aranés.org”, per decision pròpia, sense cap acòrd damb era Acadèmia, introduïren eth Diccionari qu’ère consultable enes hilats sociaus, paraula per paraula. Non i auie acòrd damb era Acadèmia, però ère evident qu’era sua difusion ère favorabla ara salut sociau dera lengua e i auec ua actitud de permission e de satisfaccion pera iniciativa.

Ara un pas de mès, eth Diccionari occitan-aranés (DOA) que siguec presentat eth passat 24 de març, e que podem consultar ena pagina dera Acadèmia. Presente mès 15 000 entrades, apòrte mès d’un 50% de creishement respècte deth diccionari de 2019 e subertot corregís es errors comesi en aquera prumèra òbra e presente un dinamisme pròpi des diccionaris digitaus, ena línia des mès modèrns. En entrar ua paraula er utís en suggerís d’autes de possibles e permet consultes per acabament de mots o pera inclusion de cadenes determinades. Permet filtrar airaus tematics, categories lexiques… ei en consonància damb es òbres mès modèrnes d’aguestes caracteristiques; ei similar as diccionaris dera RAE, deth IEC o dera Académie française, e subertot permet ua actualizacion constanta. Era òbra a estat reconeishuda per multiples observadors e professionaus.

Damb eth DOA er occitan en Catalonha s’apròpe un shinhau mès ara dignificacion, ara socializacion des autes lengües der Estat. Es diccionaris digitaus dera RAE e deth IEC supèren es 100 000 entrades, eth Hiztegibatua dera Euskaltzaindia n’a mès de 40 000 e eth der IEA-AALO supère es 15 000, però cau relativizar aguestes valors. Eth DOA ei en camin e finalament entara vida de cada dia n’i a pro damb un milenat de paraules e mentre era varianta aranesa camine, se li manque bèth supòrt, es diccionaris de Pèir Morà, que serie bon de digitalizar, e subertot eth de Cantalausa, li daràn eth còp de man que de moment li falte. Eth DOA s’incremente, en numèro d’entrades constantament e ei qüestion de quauqui ans era sua nivelacion. Eth Cantalausa ei consultable en diuèrses planes web e subertot ena plana deth Congrès Permanent dera Lengua Occitana damb caracteristiques semblables ara plana deth DOA.

Era consulta digitau de recorsi lingüistics a auançat damb eth DOA e cau rebrembar qu’existís ua auta òbra digitau de trascendéncia qu’ei era de consulta dera morfologia verbau, existenta en diuèrses planes però damb ua de destacada: era elaborada per Ryan Furness des de Minessota. Ei un bon aranés en linha entà completar eth DOA, però n’auram de parlar un aute dia.