Aprene l’istòria per l’istòria es un afar d’erudicion, mas çò mai important aquò’s de comprene la mecanica que mena al despotisme sempre a l’òbra, notadament jos sa forma teocratica.
 
L’istòria occitana es rica d’ensenhament sul sicut. La guerra santa dicha Crosada contra los Albigeses (e non pas “dels” Albigeses), seguida dels sistèma inquisitorial representa l’exemple pron perfièch de cossí s’apoderar non solament d’un territòri, mas tanben de la consciéncia d’un pòble fins a son assimilacion.
 
L’actualitat de l’Orient mejan nos torna questionar d’un biais agut sus cossí una religion se trapa instrumentalizada per fargar un poder totalitari.
 
En 1252, lo papa Inocent IV aviá lançat una bulla titolada Ad extirpanda qu’autorizava los suplicis: flagellacion, cavalet, estrapada, carbons de fòc.. un biais espectacular de metre en scena la tortura. Coma se vei uèi de l’autre costat de la mar: crucifixion, escotelatge, engabiament e mesa al fòc…Tot aquò seguit en general de la confiscacion dels bens dels condemnats. Poder temporal e poder espiritual s’apièjan l’un sus l’autre fins a fusionar. Las directivas oficialas se trapan enfortidas per un malhum sarrat de delacion.
 
Lo magazine alemand Der Spiegel a recuperat, fa pas gaire, d’unes documents confidencials pron excepcionals, d’un cèrt Haji Bakr[1] , après son assessinat: lo mèstre de l’ombra de l’Estat islamic i enóncia cossí se farga e se desvolopa la mecanica de la terror:
   
Tot punt feble deu èstre esplechat e aprigondit. Tot ligam social tradicional deu èstre remplaçat. Lo sistèma de la delacion generalizada fa que cadun se sentìs susvelhat per qualqu’un mai e garda sempre la crenta d’èstre al seu torn denonciat quora que sià. Atal la fe fanatica dels uns (per la glòria de Dieu!) se mescla al calcul estrategic dels autres.
 
I a pas cinquanta biaisses de semenar la terror. Tornem en Occitània al temps de l’Inquisicion, uèit sègles en rè. Prengam l’exemple de Bernat de Castanet[2], avesque inquisitor d’Albi qu’incarna la lucha acarnassida per impausar lo despotisme teocratic dins l’amira catolica del dominium mundi. Crearà al seu servici, un còs d’elèit contra las familhas influentas de la ciutat. Metrà en scena los suplicis d’un biais espectacular. Se tracha per el de tocar las consciéncias e a forçar l’obesissença e la subjeccion. E mai la sexualitat dels ciutadans serà susvelhada. La delacion es encoratjada non pas solament contra los erètges, mas tanben contra tota deviança, contra aqueles que fan lo pecat contra naturum, en defòra doncas del modum debitum permés. Maneja l’escomenge coma d’autres la fatva[3]. Los mòrts sens absolucion l’avesque los farà desenterrar e los cadavres poirits seràn passejats per tota la ciutat, de qué terrorizar la populacion.
 
En 1569, lo rei d’Espanha Felip II crearà l’Ofici de la Santa Inquisicion que s’exportarà fins a l’America latina: “Aparten a la nòstra dignitat reiala e al nòstre zèl catolic d’espandir e d’enaurar de per lo Mond, e amb totes los mejans, nòstra Santa Fe”. Tot çò anterior a la catolicitat coma los codex (los manescriches) dels indians, pensats coma idolatras,  seràn cremats[4].
 
L’èime de destruccion es al còr del despotisme, e l’exercici de la terror al nom de Dieu pròva fin finala la flaquesa del messatge religiós. L’istòria repàpia e nos apren tanben que los regimes totalitaris finisson que se desgrunan del dedins: la lucha per lo poder i es mai que fèra, e lo desir de libertat sempre al còr de l’òme fa çò demai. Mentrestant quin patiment per los pòbles!