Opinion
Los noms dels tempses: un afaire subtil
Dins la gramatica occitana, una de las partidas mai complèxas es lo sistèma dels vèrbs. Dins las autras lengas latinas es parièr.
A causa d’aquela complexitat, es indispensable d’estandardizar, seleccionar e ierarquizar las formas dels vèrbs senon es impossible de las aprene. O ai explicat dins un article precedent en prenent l’exemple de dobrir (Jornalet, 19.11.2015).
A causa de la complexitat dels vèrbs, tanben, es necessari de clarificar los noms dels tempses e dels mòdes. Òr i a de divergéncias importantas segon las lengas romanicas. Es un rompetèsta. Es util de comparar aqueles tèrmes dins un tablèu sinoptic per i veire pus clar.
En particular, observam que lo catalan a utilizat de tèrmes variables, instables e complicats (certanas gramaticas catalanas an calcat los tèrmes particulars de l’espanhòl).
Dins lo tablèu, los tèrmes que s’aluènhan mai de l’usatge occitan son en gras italic.
Per curiositat, en occitan, apondi qualques tèrmes tresanats de la gramatica d’Alibert de 1935 que degun los utiliza pas pus: se marcan amb un obelisc (†).
Los noms dels mòdes son en MAJUSCULAS.
Remarcas
— Lo futur del passat (parlèra) es ben un temps independent en occitan. Son usatge es rar e facultatiu. En catalan i a de formas que semblan lo futur del passat (parlara, fora, haguera...) mas forman pas un temps independent, son solament de variacions del subjontiu imperfach (parlara = parlés; fora = fos; haguera = hagués) o del condicional simple (fora = seria; haguera = hauria).
— Entre “gerondiu” e “participi present”, i a una diferéncia subtila en foncion de l’origina latina. Mas aqueles dos tempses an gaireben fusionat en occitan dins un tipe unic (parlant). Avèm costuma de dire puslèu “gerondiu” en occitan mas lo francés ditz “participe présent”. De formas equivalentas, coma en parlar, son classadas dins lo “gerondiu” quitament se descendon pas del gerondiu latin.
— Lo condicional a un estatut discutit. D’unes lo considèran coma un mòde e d’autres coma una partida de l’indicatiu.
A causa d’aquela complexitat, es indispensable d’estandardizar, seleccionar e ierarquizar las formas dels vèrbs senon es impossible de las aprene. O ai explicat dins un article precedent en prenent l’exemple de dobrir (Jornalet, 19.11.2015).
A causa de la complexitat dels vèrbs, tanben, es necessari de clarificar los noms dels tempses e dels mòdes. Òr i a de divergéncias importantas segon las lengas romanicas. Es un rompetèsta. Es util de comparar aqueles tèrmes dins un tablèu sinoptic per i veire pus clar.
En particular, observam que lo catalan a utilizat de tèrmes variables, instables e complicats (certanas gramaticas catalanas an calcat los tèrmes particulars de l’espanhòl).
Dins lo tablèu, los tèrmes que s’aluènhan mai de l’usatge occitan son en gras italic.
Per curiositat, en occitan, apondi qualques tèrmes tresanats de la gramatica d’Alibert de 1935 que degun los utiliza pas pus: se marcan amb un obelisc (†).
Los noms dels mòdes son en MAJUSCULAS.
| exemples amb lo vèrb parlar en occitan general | tèrmes en occitan | tèrmes en catalan | tèrmes en francés | tèrmes en italian |
| INFINITIU | INFINITIU | INFINITIF | INFINITO | |
| parlar | infinitiu simple | infinitiu simple | infinitif présent | infinito presente |
| aver parlat | infinitiu passat | infinitiu perfet (infinitiu compost) | infinitif passé | infinito passato |
| INDICATIU | INDICATIU | INDICATIF | INDICATIVO | |
| parli parlas parla parlam parlatz parlan | present | present | présent | presente |
| parlavi parlavas parlava parlàvem parlàvetz parlavan | imperfach | imperfet (pretèrit imperfet) | imparfait | imperfetto |
| parlèri parlères parlèt parlèrem parlèretz parlèron | preterit | passat simple (pretèrit perfet) | passé simple | passato remoto |
| vau parlar vas parlar va parlar anam parlar anatz parlar van parlar | preterit perifrastic | passat perifràstic (pretèrit perfet perifràstic) | — | — |
| vau parlar vas parlar va parlar anam parlar anatz parlar van parlar | futur pròche | — | futur proche | — |
| ai parlat as parlat a parlat avèm parlat avètz parlat an parlat | passat compausat (Alibèrt: preterit indefinit†) | perfet (pretèrit indefinit) | passé composé | passato prossimo |
| aviái parlat aviás parlat aviá parlat aviam parlat aviatz parlat avián parlat | plusqueperfach (imperfach anterior) | plusquamperfet (pretèrit plusquamperfet) | plus‑que‑parfait | trapassato prossimo |
| aguèri parlat aguères parlat aguèt parlat aguèrem parlat aguèretz parlat aguèron parlat | preterit anterior | passat anterior | passé antérieur | trapassato remoto |
| parlarai parlaràs parlarà parlarem parlaretz parlaràn | futur | futur | futur | futuro |
| aurai parlat auràs parlat aurà parlat aurem parlat auretz parlat auràn parlat | futur anterior | futur perfet | futur antérieur | futuro anteriore |
| CONDICIONAL | CONDICIONAL | CONDITIONNEL | CONDIZIONALE | |
| parlariái parlariás parlariá parlariam parlariatz parlarián | condicional simple | condicional simple | conditionnel présent | condizionale presente |
| auriái parlat auriás parlat auriá parlat auriam parlat auriatz parlat aurián parlat | condicional passat | condicional perfet (condicional compost) | conditionnel passé | condizionale passato |
| parlèra parlèras parlèra parleram parleratz parlèran | futur del passat (condicional II) | — | — | — |
| IMPÉRATIF | ||||
| parla parlem parlatz (parles pas) (parlem pas) (parletz pas) | IMPERATIU | IMPERATIU | impératif présent | IMPERATIVO |
| SUBJONTIU | SUBJUNTIU | SUBJONCTIF | CONGIUNTIVO | |
| parle parles parle parlem parletz parlen | subjontiu present | subjuntiu present | subjonctif présent | congiuntivo presente |
| parlèsse parlèsses parlèsse parlèssem parlèssetz parlèsson | subjontiu imperfach | subjuntiu imperfet (subjuntiu pretèrit imperfet) | subjonctif imparfait | congiuntivo imperfetto |
| aja parlat ajas parlat aja parlat ajam parlat ajatz parlat ajan parlat | subjontiu passat compausat (Alibèrt: subjontiu preterit†) | subjuntiu perfet (subjuntiu pretèrit perfet) | subjonctif passé | congiuntivo passato |
| aguèsse parlat aguèsses parlat aguèsse parlat aguèssem parlat aguèssetz parlat aguèsson parlat | subjontiu plusqueperfach (subjontiu imperfach anterior) | subjuntiu plusquamperfet (subjuntiu pretèrit plusquamperfet) | subjonctif plus‑que‑parfait | congiuntivo trapassato |
| GERONDIU | GERUNDI | GERUNDIO | ||
| PARTICIPE | ||||
| en parlant = parlant = en parlar = en tot parlar | gerondiu simple (Alibèrt: participi-gerondiu†) | gerundi simple | participe présent | gerundio presente |
| avent parlat | gerondiu passat (Alibèrt: participi passat†) | gerundi perfet (gerundi compost) | participe passé composé | gerundio passato |
| parlat parlada | PARTICIPI PASSAT | PARTICIPI PASSAT (PARTICIPI) | participe passé | PARTICIPIO PASSATO |
Remarcas
— Lo futur del passat (parlèra) es ben un temps independent en occitan. Son usatge es rar e facultatiu. En catalan i a de formas que semblan lo futur del passat (parlara, fora, haguera...) mas forman pas un temps independent, son solament de variacions del subjontiu imperfach (parlara = parlés; fora = fos; haguera = hagués) o del condicional simple (fora = seria; haguera = hauria).
— Entre “gerondiu” e “participi present”, i a una diferéncia subtila en foncion de l’origina latina. Mas aqueles dos tempses an gaireben fusionat en occitan dins un tipe unic (parlant). Avèm costuma de dire puslèu “gerondiu” en occitan mas lo francés ditz “participe présent”. De formas equivalentas, coma en parlar, son classadas dins lo “gerondiu” quitament se descendon pas del gerondiu latin.
— Lo condicional a un estatut discutit. D’unes lo considèran coma un mòde e d’autres coma una partida de l’indicatiu.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#12 Exactament! L'opinion de D. Sumien en favor d' emplegar ''anam, anatz' en plaça de 'vam, vatz' per formar lo pretèrit perifrastic a jo em semblava ua confusion illegitima clarament en contradiccion dab las règlas gramaticaus de las nòstas lengas romanicas aquitanopirenencas. D.Sumien nos ditz - e lo podem créder- que las formas vam, vatz n'existeishen pas en tots los dialèctes de l'occitan. La question es de saber s'aquestes dialèctes que coneishen pas "vam, vatz' emplegan realament las formas 'anam 'e 'anatz' per formar un pretèrit perifrastic o s'evitan de'emplegar la forma perifrastica aumens en aquests cas precís. Es una question interessanta. Seré plan que D. Sumien nos balhèsse d'exemples tirats de la literatura o de collectatge dab las formas anam e anatz formant un pretèrit.
#10 Per lo sud, l'aragonés tamién fa servir formas diferents en o pasau perifrastico y en a conchugación d'o present d'o verbo ir (que s'emplega tamién como auxiliar d'atras perifrasis).
va (voi/ve) cantar, pero 'voi ta casa, voi a cantar'
vas cantar
va cantar
vam cantar --> pero 'im ta casa, im a cantar' ('anam' en benasqués)
vatz cantar --> pero 'itz ta casa, itz a cantar' ('anatz' en benasqués)
van cantar
#10 corr. vòu plàver.
#9 Ço qu'es interessant es que lo gascon e lo catalan conjugan pas lo vèrb anar de la medisha faiçon quan lo vèrb es emplegat coma auxiliar deu preterit. Vam cantar vòu pas díser la medisha causa que anam (a) cantar (futur). En catalan, disen vaig cantar, vam cantar o vàrem cantar peu passat, vaig a cantar e anem a cantar peu futur. Lo gascon emplega tanben voler: ex. voü plàver.
#5 "vam parlar (e non pas *anam parlar) \ vatz parlar (e non pas *anatz parlar \ M'estoni que ne siá pas lo cas tanben en occitan non-gascon."
=> Fòrça dialèctes occitans coneisson solament 'anam, anatz' e utilizan pas 'vam, vatz'.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari