Aqueste jorn de Nadau, dedicat a la naissença de Jèsus, nos dona l’ocasion d’examinar lo nom d’aqueu profèta josieu qu’a marcat l’istòria mondiala e qu’es la figura centrala dau cristianisme.
 
 
L’accentuacion sus l’avantdarriera sillaba
 
Çò que frapa lei lingüistas, es que lo nom occitan de Jèsus pòrta en generau l’accent tonic sus l’avantdarriera sillaba, mentre que dins la màger part deis autrei lengas romanicas, lo nom de “Jèsus” se ditz amb de formas accentuadas sus la darriera sillaba. Dins leis exemples seguents, l’accent tonic es soslinhat.
   
Nòstra accentuacion sus l’avantdarriera sillaba es tan viva qu’a produch una exclamacion populara, “Jès!”, qu’exprimís la suspresa.
 
 
Etimologia
 
Lo nom occitan Jèsus ven dau latin Iesus. La lenga latina pòt pas metre un accent tonic sus la darriera sillaba, donc accentua necessàriament Iesus.
 
Lo nom latin Iesus ven eu meteis dau grèc Iēsoũs / Ἰησοῦς que s’accentua, eu, sus la darriera sillaba. Es aqueu nom grèc que forniguèt dirèctament o indirècta lo nom de “Jèsus” dins la màger part dei lengas dau Mond. D’efiech, leis Evangèlis se redigiguèron en grèc abans de se traduire dins d’autrei lengas. Dau temps de Jèsus, lo grèc èra la lenga de prestigi de Palestina e de la mitat orientala de l’Empèri Roman. Es pas estonant que leis evangelistas ajan escrich en grèc.
 
Lo nom grèc Iēsoũs / Ἰησοῦς ven de l’ebrieu Yeshua. Es una varianta de la forma pus anciana Yehoshua que significa en ebrieu “Dieu es salut” e qu’a engendrat, tanben, lo prenom occitan Josuè (en anglés Joshua). Coma aquò, Jèsus portava un nom ebrieu. Pasmens l’ebrieu èra una lenga en reculada a l’epòca de Jèsus.

L’aramèu —una lenga semitica de la meteissa familha que l’ebrieu— èra la lenga abituala dei josieus palestinians. Jèsus parlava sustot en aramèu.
 
 
L’accentuacion sus la darriera sillaba
 
Existís tanben una varianta occitana, d’usatge minoritari, que s’accentua sus la darriera sillaba: Jesús en luòc de Jèsus.
 
D’ont ven aquela accentuacion sus la darriera sillaba que trobam pereu dins leis autrei lengas romanicas?
 
Dins la màger part dei lengas romanicas, pòt venir d’una curiosa mòda de l’Edat Mejana que consistissiá a accentuar lei mots latins en ‑us sus la darriera sillaba. Aquò foguèt pas un fenomèn generau, ça que la.
 
En romanés, Isus o Iisus es pas passat per lo latin, ven dirèctament dau grèc Iēsoũs / Ἰησοῦς que s’accentua sus la darriera sillaba. Es normau: Romania es un país ortodòxe, lo grèc a mai de pes que lo latin dins lo vocabulari crestian de l’ortodoxia.
 
Lo francés es incapable de metre l’accent tonic alhors que sus la darriera sillaba, donc pòt prononciar solament Jésus.
 
Ara: lei formas occitanas accentuadas sus la fin, coma Jesús, pòdon venir de doas ipotèsis.
   
Es aquela segonda ipotèsi que sembla pus probabla. En niçard, una forma dau diccionari de Castelana es escricha ‘Jesù’ e sembla l’italian Gesù, sens -s finala coma en italian. En gascon, lo diccionari de Simin Palai dona un testimoniatge encara mai explicit sus la francizacion:
   
Cau creire Palai que coneissiá fòrça ben l’usatge popular de la lenga. La forma mai recomandabla e mai usuala de l’occitan es Jèsus.